book
stringclasses 77
values | chapter_title
stringclasses 727
values | subchapter_title
stringlengths 4
154
⌀ | abstract
stringlengths 0
647
⌀ | module
stringlengths 6
6
⌀ | section_title
stringlengths 0
291
| content
stringlengths 0
4.03k
⌀ |
|---|---|---|---|---|---|---|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia nastroju | m89544 | Biologiczne podstawy zaburzeń nastroju | Wykazano, że zaburzenia nastroju mają silny komponent genetyczny i fizjologiczny. U krewnych chorych z kliniczną depresją istnieje dwukrotnie wyższe ryzyko zachorowania, zaś jeśli w rodzinie ktoś cierpiał na chorobę afektywną dwubiegunową, to ryzyko u najbliższych rośnie ponad dziewięciokrotnie (Merikangas et al., 2011). W przypadku obu tych chorób odsetek zgodności u bliźniąt jednojajowych jest wyższy niż u dwujajowych i wynosi odpowiednio 50% *vs* 38% dla depresji i 67% *vs* 16% dla choroby dwubiegunowej. Świadczy to o tym, że czynniki genetyczne odgrywają większą rolę w ChAD niż w zaburzeniach depresyjnych (Merikangas et al., 2011). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia nastroju | m89544 | Samobójstwo | Dla niektórych osób z zaburzeniami nastroju niewyobrażalny ból emocjonalny, jakiego doświadczają, staje się czasem nie do zniesienia. Przytłoczone rozpaczą, rozbite obezwładniającym poczuciem bezwartościowości i przygniecione niezdolnością poradzenia sobie uznają, że najlepszym wyjściem z sytuacji będzie samobójstwo (ang. suicide). Samobójstwo to celowe odebranie sobie życia. W pewnym sensie jest to efekt skumulowania się negatywnych skutków wielu zdarzeń (Crosby et al., 2011). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia nastroju | m89544 | Czynniki ryzyka samobójstwa | Ryzyko samobójstwa jest szczególnie wysokie wśród osób nadużywających substancji psychoaktywnych. Dane europejskie pokazują, że 8,6% uzależnionych od alkoholu oraz 23,4% pijących ryzykownie ma za sobą próbę samobójczą (WHO, 2019). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Schizofrenia | m89551 | Objawy schizofrenii | Do głównych objawów schizofrenii zaliczamy objawy wytwórcze (zwane także pozytywnymi), tj. objawy nadmiarowe, niewystępujące normalnie, takie jak urojenia, halucynacje oraz objawy negatywne (ubytkowe), takie jak rozpad myślenia, pogorszenie lub dezorganizacja aktywności ruchowej, stopniowe wycofanie z dotychczasowych aktywności i relacji, utrata zainteresowań, izolacja, pogorszenie funkcjonowania emocjonalnego (APA, 2013). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Schizofrenia | m89551 | Przyczyny schizofrenii | Istnieją mocne dowody na genetyczne podłoże schizofrenii. Im bliższy stopień pokrewieństwa z chorym, tym większe ryzyko zachorowania na schizofrenię (Gottesman, 2001). Ryzyko jest niemal 6 razy wyższe, jeśli chorowało jedno z rodziców (Goldstein et al., 2010). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Schizofrenia | m89551 | Schizofrenia: objawy prodromalne | Wczesne wykrywanie i leczenie takich schorzeń jak choroba wieńcowa czy nowotwory znacząco poprawiło statystyki przeżywalności i jakość życia. Podobne podejście pojawia się również w chorobach psychicznych. Chodzi o rozpoznawanie i monitorowanie stanu psychicznego osób, u których występują nieznaczne objawy psychotyczne, określane mianem prodromalnych, takie jak niezwykły tok myślenia, paranoja, dziwaczne komunikowanie się, urojenia, kłopoty w szkole i narastające problemy w życiu społecznym. Celem jest określenie, u których z tych osób rozwiną się zaburzenia psychotyczne i jakie czynniki najlepiej pozwalają to przewidzieć. Zidentyfikowano szereg takich predyktorów: podatność genetyczna (historia psychoz w rodzinie), gwałtowne narastanie problemów z codziennym funkcjonowaniem, często pojawiający się niezwykły tok myślenia, wysoki poziom podejrzliwości trącący paranoją, kiepskie relacje społeczne i nadużywanie w przeszłości różnych substancji (Fusar-Poli et al., 2013). Żeby ustalić, kto jest w grupie najwyższego ryzyka rozwoju schizofrenii, a zatem kogo powinny przede wszystkim obejmować wczesne działania prewencyjne, niezbędne są dalsze badania. |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia dysocjacyjne | m89553 | Amnezja dysocjacyjna | Amnezja, czyli niepamięć, oznacza częściowe lub całkowite zapomnienie pewnych zdarzeń albo doświadczeń. Osoba z amnezją dysocjacyjną (psychogenna) (ang. dissociative amnesia) nie może przypomnieć sobie ważnych informacji osobistych, zwykle w konsekwencji niezwykle stresujących lub traumatycznych doświadczeń (walki, katastrofy, ciężkiego pobicia itp.). Kłopoty z pamięcią nie polegają jednak na prostym zapominaniu. W badaniu obejmującym mieszkańców jednej ze społeczności stanu Nowy Jork stwierdzono, że ok. 1,8% z nich doświadczyło w poprzednim roku amnezji dysocjacyjnej (Johnson et al., 2006). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia dysocjacyjne | m89553 | Zespół depersonalizacji i derealizacji | Zespół depersonalizacji i derealizacji (ang. depersonalization/derealization disorder) charakteryzuje się nawracającymi epizodami depersonalizacji lub derealizacji (epizody te mogą występować łącznie). Pierwsze z zaburzeń określamy jako poczucie „nierealności, oderwania lub obcości pewnych aspektów własnej osoby” (APA, 2013). Osoby doświadczające depersonalizacji (ang. depersonalization) wierzą np., że pewne myśli lub uczucia nie są tak naprawdę ich myślami i uczuciami; mogą czuć się jak roboty, tak jakby utraciły kontrolę nad ruchami własnego ciała czy mową; mogą też mieć zaburzone poczucie czasu, a w szczególnie ciężkich przypadkach doświadczać uczucia bycia poza ciałem i oglądania go z perspektywy innej osoby. Derealizacja (ang. derealisation) jest z kolei utożsamiana z poczuciem „nierealności świata, jego obcości lub oderwania osoby od niego, niezależnie, czy chodzi o innych ludzi, przedmioty czy też całe otoczenie” (APA, 2013). Osoba doświadczająca derealizacji czuje się jak we mgle albo we śnie; może postrzegać otoczenie jako w pewien sposób sztuczne i nierzeczywiste. Osoby cierpiące na zespół depersonalizacji i derealizacji często mają trudności z opisaniem doświadczanych objawów i czują, jakby odchodziły od zmysłów, wariowały (APA, 2013). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia dysocjacyjne | m89553 | Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości | Spośród zaburzeń dysocjacyjnych z pewnością najlepiej znanym jest dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (ang. (dissociative identity disorder (DID)) (nazywane wcześniej „osobowością mnogą” lub „osobowością wieloraką”). Ludzie z tym zaburzeniem mają przynajmniej dwie odrębne i różniące się od siebie osobowości. Doświadczają też luk w pamięci, obejmujących okresy, w których do głosu dochodziła inna osobowość (mogą np. znajdować w torbie z zakupami przedmioty, których wcześniej nie widzieli i nie pamiętają, żeby je kupowali), a w niektórych przypadkach słyszą głosy (np. wołanie dziecka albo czyjś płacz) (APA, 2013). Wspomniane wyżej badanie mieszkańców stanu Nowy Jork (Johnson et al., 2006) wykazało, że 1,5% badanej próby doświadczyło w poprzednim roku objawów wskazujących na istnienie dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości. |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia występujące u dzieci | m89557 | Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi | Daniel jest zawsze w ruchu, od chwili, gdy otwiera oczy, po moment, gdy wieczorem zasypia. Jego matka opowiada, że już przy porodzie wydzierał się i kopał; i do tej pory mu nie przeszło. Ma miłe usposobienie, ale wciąż wchodzi w konflikty z nauczycielami, rodzicami i wychowawcami w świetlicy. Ciągle coś niechcący tłucze albo rozbija; ostatniej zimy trzy razy zgubił kurtkę, i wydaje się, że nawet przez chwilę nie potrafi usiedzieć spokojnie. Jego nauczyciele sądzą, że jest bystry, ale nigdy nie kończy tego, co zaczął, i jest tak impulsywny, że w szkole raczej niczego nie potrafi się nauczyć. |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia występujące u dzieci | m89557 | Życiowe problemy wynikające ze spektrum autyzmu | W codziennym życiu zaburzenia ze spektrum autyzmu określa się po prostu jako „autyzm”; „zaburzeniem autystycznym” nazywano je w poprzednich wersjach DSM, ale wtedy kryteria diagnostyczne dla zaburzeń ze spektrum autyzmu były o wiele węższe niż obecnie. Określenie „spektrum” oznacza, że osoby z tym zaburzeniem mogą wykazywać cały wachlarz objawów różniących się nasileniem: niektóre mogą być ciężkie, inne zaś łagodne. W poprzedniej wersji DSM występowało rozpoznanie zespołu Aspergera, uznawanego za łagodniejszą odmianę autyzmu. Osoby z tym zespołem opisywano jako przeciętnie lub ponadprzeciętnie inteligentne, o bogatym słownictwie, lecz mające trudności w komunikowaniu się i interakcjach z innymi; np. rozmawiające tylko o swoich zainteresowaniach (Wing et al., 2011). Jednakże badania nie potwierdziły, by zespół Aspergera (ang. Asperger's syndrome) różnił się jakościowo od zaburzeń autystycznych, w DSM-5 zatem nie został on uwzględniony. Niektóre osoby z autyzmem, zwłaszcza te o większych umiejętnościach językowych i intelektualnych, mogą w dorosłym życiu mieszkać samodzielnie i pracować. Większość jednak tego nie potrafi, bo objawy pozostają na tyle nasilone, by znacząco pogarszać funkcjonowanie w różnych dziedzinach życia (APA, 2013). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia występujące u dzieci | m89557 | Przyczyny zaburzeń ze spektrum autyzmu | Wczesne teorie autyzmu składały całą winę za jego powstanie na rodziców, szczególnie matki. Bruno Bettelheim (1903-1990) (urodzony w Austrii amerykański psycholog dziecięcy, zafascynowany ideami Zygmunta Freuda) sugerował, że główne czynniki rozwoju autyzmu dziecięcego to ambiwalentny stosunek matki do dziecka oraz jej zamrożone, sztywne emocje. W pracy, która z pewnością uważana jest za jedną z najbardziej kontrowersyjnych w historii psychologii ostatniego półwiecza, napisał: „wierzę, że czynnikiem wyzwalającym autyzm dziecięcy jest życzenie rodzica, by to dziecko nigdy nie istniało” (Bettelheim, 1967). Jak możecie sobie wyobrazić, Bettelheim nie zjednał sobie wielu takimi poglądami; zresztą brak jakichkolwiek naukowych dowodów na poparcie jego tezy. |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia występujące u dzieci | m89557 | Związek szczepień z autyzmem | Pod koniec lat 90. w prestiżowym czasopiśmie medycznym ukazał się artykuł utrzymujący, że autyzm jest wywoływany przez szczepionkę MMR (przeciwko odrze, śwince i różyczce). Teza była kontrowersyjna, przyciągnęła więc uwagę i wywołała międzynarodową dyskusję na temat szczepienia dzieci. Kilka lat później artykuł został wycofany przez wydawcę po tym, jak głównemu autorowi udowodniono oszustwo. Mimo tego media podgrzewały atmosferę, donosząc o możliwym rzekomym związku między szczepieniami a autyzmem (więcej o tym przeczytasz w Analiza wyników). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia osobowości | m89558 | Osobowość typu borderline (z pogranicza) | Osobowość typu borderline to termin ukuty pod koniec lat 30. XX wieku do opisania pacjentów, którzy na pozór wydawali się lękowi, lecz łatwo wchodzili w krótkie epizody psychotyczne, czyli byli dosłownie na pograniczu nerwicy i psychozy (Freeman et al., 2005). Dziś zaburzenie osobowości typu borderline (BPD) oznacza coś zupełnie innego. Charakteryzuje się głównie niestabilnością relacji, obrazu samego siebie i nastroju oraz znaczną impulsywnością (APA, 2013). |
|
Psychologia | Zaburzenia psychiczne | Zaburzenia osobowości | m89558 | Antyspołeczne zaburzenie osobowości | Większość ludzi kieruje się w życiu moralnym kompasem: poczuciem dobra i zła. Już od najmłodszych lat uczymy się, że pewnych rzeczy po prostu „się nie robi”; że nie wolno kłamać ani krzywdzić innych. Mówią nam, że złem jest branie rzeczy, które nie należą do nas, i że nie należy wykorzystywać innych dla osobistej korzyści. Dowiadujemy się również, że zawsze powinniśmy dotrzymywać słowa i wywiązywać się z obowiązków. Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości wydają się takiego kompasu nie posiadać. Zachowują się tak, jakby nie wiedziały, co to dobro i zło, albo wiedziały, ale nic ich to nie obchodziło. Nic dziwnego, że takie osoby są dla innych i dla całego społeczeństwa poważnym problemem. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Wprowadzenie | m89427 | |||
Psychologia | Terapia i leczenie | Terapia zaburzeń psychicznych teraz i kiedyś | m89461 | Leczenie w przeszłości | Przez wiele wieków chorzy psychicznie byli traktowani bardzo źle. Uważano, że choroba psychiczna została spowodowana opętaniem przez demony, czarami lub gniewem bożym (Szasz, 1960). Na przykład w średniowieczu odbiegające od normy zachowania były postrzegane jako znak opętania danej osoby przez demony. Jeśli ktoś był uważany za opętanego, istniało kilka form terapii wypędzającej złe duchy. Najczęstszym sposobem leczenia były egzorcyzmy, często przeprowadzane przez kapłanów lub inne osoby duchowne: nad daną osobą odmawiano zaklęcia i modlitwy, a czasami podawano jej napoje lecznicze. Inną formą terapii ciężkich przypadków chorób psychicznych była trepanacja: w czaszce osoby chorej wykonywano mały otwór, aby uwolnić duchy z ciała. Większość osób leczonych w ten sposób umierała. Inne praktyki obejmowały egzekucję lub uwięzienie, zaś pozostali „pacjenci” kończyli jako bezdomni żebracy. Ogólnie rzecz biorąc, większość ludzi wykazujących odbiegające od normy zachowania była nierozumiana i traktowana okrutnie. Dominującą teorią psychopatologii we wczesnych wiekach była idea, że choroba psychiczna jest wynikiem opętania przez złego ducha lub złego boga, ponieważ wczesne wierzenia błędnie przypisywały wszystkie niewyjaśnione zjawiska złym lub dobrym bóstwom. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Terapia zaburzeń psychicznych teraz i kiedyś | m89461 | Ośrodki zdrowia psychicznego dzisiaj | Obecnie w Stanach Zjednoczonych istnieją lokalne ośrodki zdrowia psychicznego, które znajdują się w pobliżu domów pacjentów; zapewniają one różnego rodzaju usługi z zakresu zdrowia psychicznego oraz rozwiązywania rozmaitych problemów. Deinstytucjonalizacja po części polegała na tym, że pacjenci zwolnieni ze szpitali mieli iść do nowo utworzonych ośrodków, ale niestety system nie został wprowadzony skutecznie. Ośrodki były niedofinansowane, personel nie został przeszkolony do radzenia sobie z poważnymi zaburzeniami, takimi jak schizofrenia, doszło do wypalenia zawodowego pracowników, a także nie zapewniono chorym pozostałych potrzebnych usług, takich jak mieszkanie, wyżywienie i szkolenie zawodowe. Bez tego wsparcia osoby, które wyszły ze szpitali w ramach deinstytucjonalizacji, często kończyły jako bezdomne. Nawet dzisiaj duża część bezdomnych to osoby z zaburzeniami psychicznymi ([link]). Statystyki pokazują, że 26% dorosłych bezdomnych mieszkających w schroniskach ma trudności psychiczne (HUD, 2011). |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Techniki psychoterapeutyczne: psychoanaliza | Psychoanalizę (ang. psychoanalysis) opracował Zygmunt Freud (1856–1939) i była ona pierwszą formą psychoterapii. Na początku XX wieku była to dominująca technika terapeutyczna, ale od tego czasu znacznie straciła na popularności. Freud wierzył, że większość naszych problemów psychicznych jest wynikiem tłumionych impulsów i traum doświadczanych w dzieciństwie, sądził też, że psychoanaliza pomoże odkryć te głęboko ukryte uczucia. W gabinecie psychoanalitycznym można zobaczyć pacjentów leżących na kozetce, opowiadających swoje sny lub wspomnienia z dzieciństwa, podczas gdy terapeuta stosuje różne metody freudowskie, np. swobodne (wolne) skojarzenia i analizę snów ([link]). Wolne skojarzenia (ang. free association) to metoda, w której pacjent rozluźnia się, a następnie mówi, co w danej chwili przychodzi na myśl. Freud czuł jednak, że ego może czasami próbować blokować lub tłumić nieakceptowane pragnienia lub bolesne konflikty nawet podczas swobodnego kojarzenia. W rezultacie tego blokowania pacjent może wykazywać opór przed przywołaniem tych myśli lub sytuacji. Analiza snów (ang. dream analysis) to metoda interpretowania przez terapeutę ukrytego znaczenia snów. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Psychoterapia: terapia zabawą | Terapia zabawą (ang. play therapy) jest często stosowana u dzieci, ponieważ raczej nie usiedzą one na kozetce i nie przypomną sobie swoich snów ani nie zaangażują się w tradycyjną terapię mówioną. Ta technika wykorzystuje terapeutyczny proces zabawy, aby „pomóc pacjentom w zapobieganiu problemom psychospołecznym i ich rozwiązywaniu oraz w osiąganiu optymalnego rozwoju” (O’Connor, 2000). Polega ona na tym, że dzieci, bawiąc się lalkami, pluszakami i zabawkami w piaskownicy, „odgrywają” swoje nadzieje, fantazje i traumy ([link]). Terapię zabawą może również zastosować terapeuta do postawienia diagnozy – obserwuje, jak dziecko wchodzi w interakcje z zabawkami (np. lalkami, zwierzętami i domkiem) i stara się zrozumieć przyczyny zaburzeń w jego zachowaniu. Terapia zabawą może być niedyrektywna lub dyrektywna. W niedyrektywnej terapii zachęca się dzieci do rozwiązywania problemów poprzez swobodną zabawę, a terapeuta występuje w roli obserwatora (LeBlanc i Ritchie, 2001). W dyrektywnej terapii podczas sesji zabawowej terapeuta dba o strukturę spotkania, dając wskazówki, sugerując tematy, stawiając pytania, a nawet bawiąc się razem z dzieckiem (Harter, 1977). |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Psychoterapia: terapia behawioralna | Psychoanaliza (ang. psychoanalysis) to proces, w którym terapeuci pomagają swoim pacjentom spojrzeć w przeszłość, aby odkryć ich stłumione uczucia. Terapia behawioralna (ang. behavior therapy) zaś to proces, w którym terapeuta stosuje zasady uczenia się, aby pomóc pacjentom zmienić niepożądane zachowania — zamiast zagłębiać się w ich podświadomość. Terapeuci z tej szkoły uważają, że zachowania dysfunkcyjne, np. fobie i moczenie nocne, można zmienić, ucząc pacjentów nowych, bardziej konstruktywnych zachowań. W tym celu terapia behawioralna korzysta zarówno z warunkowania klasycznego (ang. classical conditioning), jak i warunkowania sprawczego (ang. operant conditioning). |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Psychoterapia: terapia poznawcza (kognitywna) | Terapia poznawcza (ang. cognitive therapy) analizuje, w jaki sposób myśli człowieka prowadzą go do cierpienia. Główne założenie terapii poznawczej polega na tym, że to, jak myślisz, determinuje twoje samopoczucie i zachowanie. Terapeuci kognitywni pomagają swoim klientom zmieniać dysfunkcyjne myśli w celu złagodzenia cierpienia. Wspierają swoich podopiecznych w procesie uświadamiania sobie negatywnych interpretacji i zniekształceń poznawczych. Przykładem może być nadmierne uogólnianie: skoro Ray nie zaliczył jednego egzaminu na studiach psychologicznych, uważa się za głupiego i bezwartościowego. Te myśli powodują, że jego nastrój się pogarsza. Terapeuci uczą klientów rozpoznawać wyolbrzymianie przez nich pewnych spraw. Ponieważ Ray nie zdał egzaminu z psychologii, doszedł do wniosku, że nie zdoła zaliczyć całego kursu i prawdopodobnie wyleci ze studiów. Ten błąd w rozumowaniu przyczynił się do odczuwania przez niego cierpienia. Jego terapeuta pomaga mu zakwestionować te irracjonalne przekonania, skoncentrować się na ich nielogicznych podstawach, po czym zastąpić je myślami i przekonaniami logicznymi i zgodnymi z rzeczywistością . |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Psychoterapia: terapia poznawczo-behawioralna | Terapeuci poznawczo-behawioralni bardziej niż terapeuci pracujący według innych metod psychoterapii koncentrują się na bieżących zmaganiach pacjenta, a nie na jego dzieciństwie lub przeszłości. Jedną z pierwszych form terapii poznawczo-behawioralnej była terapia racjonalno-emotywna (ang. rational-emotive therapy (RET)), zapoczątkowana przez Alberta Ellisa, wywołana niechęcią do psychoanalizy freudowskiej (Daniel, b.d.). Na podejście terapeutyczne Ellisa mieli wpływ również niektórzy behawioryści, np. Joseph Wolpe (1915-1997) (Amerykańskie Krajowe Stowarzyszenie Terapeutów Poznawczo-Behawioralnych, 2009). |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Psychoterapia: terapia humanistyczna | Psychologia humanistyczna koncentruje się na pomaganiu ludziom w wykorzystaniu ich wewnętrznego i zewnętrznego potencjału. Jest zatem logiczne, że terapia humanistyczna (ang. humanistic therapy) stawia sobie za cel pomaganie ludziom w zwiększeniu samoświadomości i akceptacji samych siebie. W przeciwieństwie do zwolenników psychoanalizy terapeuci humanistyczni skupiają się na świadomych, a nie nieświadomych myślach. Podkreślają także teraźniejszość i przyszłość pacjenta, bez koncentrowania się na przeszłości. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Ocena różnych form psychoterapii | Jak możemy ocenić skuteczność psychoterapii? Czy jedna metoda jest skuteczniejsza od drugiej? Dla każdego, kto rozważa terapię, są to ważne pytania. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (ang. American Psychological Association (APA)) trzy elementy muszą współgrać ze sobą, aby zapewnić skuteczne leczenie. Pierwszym z nich jest zastosowanie leczenia opartego na dowodach, które uznaje się za odpowiednie dla konkretnego problemu. Drugim ważnym czynnikiem jest wiedza kliniczna terapeuty. Trzecim czynnikiem są cechy charakteru, wartości, preferencje i kultura. Wiele osób zaczyna psychoterapię, czując, że ich problem nigdy nie zostanie rozwiązany; jednak psychoterapia pomaga ludziom zobaczyć, że mogą odważyć się na dużo działań, aby poprawić swoją sytuację. Psychoterapia może pomóc zmniejszyć lęk, depresję i zachowania nieprzystosowawcze. Poprzez psychoterapię ludzie mogą nauczyć się angażować w zdrowe zachowania, dzięki którym lepiej wyrażają emocje, poprawiają relacje, myślą bardziej pozytywnie i skuteczniej działają w pracy lub szkole. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Techniki terapeutyczne | m89465 | Terapie medyczne | Praktykowane jest również leczenie oparte na podstawach biologicznych, np. leki psychotropowe stosowane w farmakoterapii zaburzeń psychicznych. Najczęściej są one stosowane w połączeniu z psychoterapią, lecz przyjmują je również osoby, które z niej nie korzystają. Taki rodzaj leczenia jest znany jako terapia medyczna (ang. biomedical therapy). Leki stosowane w zaburzeniach psychicznych nazywane są „lekami psychotropowymi” i są przepisywane przez lekarzy, w tym psychiatrów. W Luizjanie i Nowym Meksyku niektóre rodzaje tych leków mogą przepisywać również psycholodzy (American Psychological Association, 2014). |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Sposoby leczenia | m89467 | Terapia indywidualna | Terapia indywidualna (ang. individual therapy) jest znana także jako psychoterapia indywidualna lub doradztwo indywidualne, czyli spotkanie terapeuty z klientem (które zazwyczaj trwa od 45 minut do 1 godziny). Spotkania te przeważnie odbywają się co tydzień lub co dwa tygodnie, a sesje są prowadzone w dyskretnym i bezpiecznym otoczeniu ([link]). Terapeuta pracuje z klientami, aby pomóc im: odkryć ich uczucia, przejść przez wyzwania życiowe, wybrać te aspekty siebie i swojego życia, które chcą zmienić, oraz wyznaczyć kroki, które pomogą im zmierzać w kierunku tych zmian. Klient może spotykać się z terapeutą tylko na kilku sesjach lub może uczestniczyć w indywidualnych spotkaniach terapeutycznych przez rok lub dłużej. Czas spędzony na terapii zależy od potrzeb klienta, a także od jego osobistych celów. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Sposoby leczenia | m89467 | Terapia grupowa | Terapia grupowa (ang. group therapy) to przestrzeń, w której terapeuta spotyka się z kilkoma klientami mającymi podobne problemy ([link]). Kiedy na terapię grupową uczęszczają dzieci, szczególnie ważne jest dopasowanie ich do siebie według wieku i problemów. Jedną z korzyści terapii grupowej jest to, że może ona zmniejszyć wstyd i izolację klienta z powodu jego problemu, oferując jednocześnie potrzebne wsparcie ze strony terapeuty i innych członków grupy (APA, 2014). Na przykład dziewięcioletnie dziecko po doświadczeniu wykorzystywania seksualnego może czuć się bardzo zażenowane i zawstydzone. Jeśli jednak zostanie umieszczone w grupie z innymi dziećmi wykorzystywanymi seksualnie, zrozumie, że nie jest w tym osamotnione. Dziecko zmagające się ze słabymi umiejętnościami społecznymi prawdopodobnie bardzo skorzystałoby z terapii w grupie posiadającej opracowany program nauczania wspierający konkretne umiejętności. Kobieta cierpiąca na depresję poporodową może czuć się mniej winna i bardziej wspierana, kiedy jest w grupie z kobietami zmagającymi się z podobnym problemem. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Sposoby leczenia | m89467 | Terapia par (terapia małżeńska) | Terapia par (ang. couples therapy) wymaga zaangażowania obu będących w związku osób, które mają w nim trudności i próbują je rozwiązać ([link]). Para ta może chodzić ze sobą, być w związku partnerskim, być narzeczeństwem lub małżeństwem. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Sposoby leczenia | m89467 | Terapia rodzin | Terapia rodzin (ang. family therapy) jest specjalną formą terapii grupowej, ponieważ uczestnikami są członkowie jednej lub więcej rodzin. Chociaż istnieje wiele kierunków akademickich w terapii rodzinnej, jednym z najbardziej dominujących jest podejście systemowe. Rodzina jest tu postrzegana jako zorganizowany system, czyli każda osoba w nim wnosi swój wkład, tworzy i podtrzymuje procesy, które kształtują zachowania (Minuchin, 1985). Każdy członek rodziny ma wpływ na pozostałych, a także jest pod ich wpływem. Celem tego podejścia jest pobudzenie rozwoju każdego członka rodziny, a przez to całej rodziny. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Uzależnienia i zaburzenia związane z zażywaniem środków odurzających | m89486 | Co sprawia, że leczenie jest skuteczne? | Leczenie osób nadużywających narkotyków jest znacznie skuteczniejsze dzięki konkretnym czynnikom. Jednym z nich jest czas trwania terapii. Zasadniczo osoba uzależniona musi być leczona przez co najmniej trzy miesiące, aby osiągnąć pozytywny wynik (Simpson, 1981; Simpson et al., 1982; NIDA, 2012). Wynika to z psychologicznych, fizjologicznych, behawioralnych i społecznych aspektów uzależnienia (Simpson, 1981; Simpson et al., 1982; NIDA, 2012). Terapia behawioralna, której poddaje się osoba uzależniona, może jej pomóc zmotywować się do udziału w programie leczenia i nauczyć ją strategii radzenia sobie z głodem narkotykowym i zapobiegania nawrotom. Ponadto leczenie musi być całościowe i uwzględniać różnorodne potrzeby, nie tylko uzależnienie od narkotyków. Oznacza to, że w ramach terapii pracuje się też nad komunikacją, zarządzaniem stresem, problemami w relacjach, rodzicielstwem, problemami zawodowymi i prawnymi (McGovern i Carroll, 2003; NIDA, 2012). |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Uzależnienia i zaburzenia związane z zażywaniem środków odurzających | m89486 | Zaburzenia współistniejące | Osoba uzależniona od narkotyków i/lub alkoholu często cierpi na dodatkowe zaburzenia psychiczne. Rozpoznanie zaburzenia współistniejącego (ang. comorbid disorder) oznacza, że dana osoba otrzymała co najmniej dwie diagnozy. Oprócz uzależnienia od używek nierzadko może być rozpoznane inne zaburzenie psychiczne: depresja, choroba dwubiegunowa lub schizofrenia. Osoby te należą do kategorii osób chorych psychicznie i uzależnionych chemicznie (ang. mentally ill and chemically addicted, MICA) — ich problemy są często przewlekłe i drogie w leczeniu, a sukces terapeutyczny ograniczony. W porównaniu z ogólną populacją osoby nadużywające substancji odurzających są dwa razy bardziej narażone na zaburzenia nastroju lub zaburzenia lękowe. Nadużywanie narkotyków może powodować objawy zaburzeń nastroju i lęku, ale sytuacja odwrotna także jest możliwa — bywa, że osoby z wyniszczającymi objawami zaburzeń psychicznych samodzielnie się leczą i popadają w uzależnienie od leków. |
|
Psychologia | Terapia i leczenie | Wykorzystanie paradygmatu społeczno-kulturowego w terapii | m89495 | Przeszkody w leczeniu | Według statystyk mniejszości etniczne rzadziej korzystają z usług leczenia psychicznego niż Amerykanie rasy białej z klasy średniej (Alegría et al., 2008; Richman et al., 2007). Dlaczego tak jest? Być może powodem jest dostępność usług zdrowia psychicznego. Mniejszości etniczne i osoby o niskim statusie społeczno-ekonomicznym twierdzą, że takimi barierami są dla nich brak ubezpieczenia, brak możliwości transportu i brak czasu (Thomas i Snowden, 2002). Jednak naukowcy odkryli, że nawet wziąwszy pod uwagę poziom dochodów i czynnik ubezpieczenia, mniejszości etniczne znacznie rzadziej szukają i korzystają z usług w zakresie leczenia psychicznego. Te różnice pozostają istotne nawet wtedy, gdy dostęp do psychoterapii jest porównywalny we wszystkich grupach etnicznych i rasowych (Richman et al., 2007). |
|
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00002 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna? | null | m00003 | Wprowadzenie do bazy danych FRED | Dane liczbowe są bardzo ważne w ekonomii, ponieważ ilustrują problemy, które ekonomia stara się zrozumieć. Różne agencje rządowe publikują dane gospodarcze i społeczno-ekonomiczne. W tym podręczniku będziemy używać głównie danych z bazy FRED Banku Rezerwy Federalnej w St. Louis i danych dostępnych poprzez witrynę internetową Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Zarówno portal FRED, jak i GUS są bardzo przyjazne dla użytkownika. Umożliwiają wyświetlanie danych w tabelach lub na wykresach, a także łatwe pobieranie ich do postaci arkusza kalkulacyjnego, jeśli chcesz wykorzystać je do innych celów. Witryny FRED i GUS zawierają dane dotyczące kształtowania się w czasie prawie 400 tys. liczb obrazujących procesy gospodarcze w kraju i na świecie w szerokich kategoriach: |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna? | null | m00003 | Problem rzadkości zasobów | Pomyśl o wszystkich rzeczach, które konsumujesz: jedzeniu, mieszkaniu, odzieży, transporcie, opiece zdrowotnej i rozrywce. Jak zdobywasz te dobra? Sam ich nie produkujesz. Nabywasz je. Dlaczego stać cię na kupowane rzeczy? Bo pracujesz i otrzymujesz za to wynagrodzenie. Jeśli sam tego nie robisz, robi to ktoś inny, kto kupuje ci wszystkie niezbędne produkty. Jednak większość z nas nigdy nie uzyskuje wystarczającego dochodu, aby móc nabyć wszystko, czego pragnie. Dzieje się tak właśnie z powodu rzadkości zasobów. Jak zatem rozwiązać ten problem? |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna? | null | m00003 | Podział i specjalizacja pracy | Wielu autorów pisało o ekonomii stulecia przed Smithem, ale on jako pierwszy zajął się problemami gospodarczymi w sposób kompleksowy. Dlatego opublikowanie w 1776 r. jego dzieła znanego pod skróconym tytułem *Bogactwo narodów* uznane zostało za narodziny nowożytnej ekonomii. W pierwszym rozdziale Smith wprowadził pojęcie podziału pracy (ang. division of labor), co oznaczało podział procesu wytwarzania danego produktu na szereg prostych cząstkowych czynności wykonywanych przez różnych pracowników, w miejsce sytuacji, w której jeden człowiek wykonuje wszystkie zadania związane z produkcją tego przedmiotu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna? | null | m00003 | Dlaczego podział pracy zwiększa produkcję | Kiedy już uda się podzielić proces produkcji dóbr lub usług na niezależne czynności wykonywane przez różne osoby, pracownicy i firmy mogą wytwarzać większą liczbę produktów. Analizując sposób funkcjonowania obserwowanych przez siebie wytwórców szpilek, Smith zauważył, że jeden pracownik wykonujący wszystkie 18 czynności może wyprodukować 20 szpilek dziennie, ale mała firma składająca się z 10 pracowników (niektórzy z nich musieliby wykonać dwa lub trzy zadania z grupy wszystkich związanych z wytwarzaniem szpilek) może wyprodukować 48 tys. szpilek dziennie. Dlaczego grupa robotników, z których każdy specjalizuje się w określonych zadaniach, może wytworzyć o wiele więcej niż ta sama liczba robotników, którzy próbują samodzielnie zrealizować cały proces produkcji określonego dobra lub usługi? |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna? | null | m00003 | Handel i rynki | Aby zaspokoić różnorodne potrzeby w gospodarce opartej na podziale pracy, musimy za uzyskane wynagrodzenie kupować wszystkie potrzebne nam dobra. Innymi słowy, im bardziej zaawansowany podział pracy, tym większy zakres wymiany towarowej w ramach regionów, narodów i świata. Oznacza to, że pomyślność ekonomiczna zależy od umiejętności pokojowej współpracy. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna? | null | m00003 | Korzyści ze studiowania ekonomii | Teraz, gdy masz już ogólny pogląd na to, czym zajmuje się ekonomia, szybko omówmy, dlaczego warto ją studiować. Ekonomia, wbrew pozorom, nie jest zbiorem faktów do zapamiętania, chociaż istnieje wiele ważnych pojęć, których należy się nauczyć. Zamiast tego myśl o ekonomii jako zbiorze pytań, na które należy odpowiedzieć, lub łamigłówkach do rozwiązania. Co najważniejsze, ekonomia dostarcza narzędzi i wskazuje sposoby rozwiązania tych zagadek. Jeśli jeszcze nie zaraziliście się pasją do ekonomii, oto inne ważne powody, dla których warto ją studiować: |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Mikroekonomia i Makroekonomia | null | m00004 | Mikroekonomia | Od czego zależy sposób wydatkowania przez gospodarstwa domowe i pojedyncze osoby ich budżetów? Jaka kombinacja towarów i usług będzie najlepiej odpowiadać ich potrzebom i pragnieniom, a przy tym uwzględniać ograniczenia budżetowe, w ramach których muszą funkcjonować? W jaki sposób ludzie decydują, czy chcą pracować, a jeśli tak, to czy zamierzają pracować w pełnym, czy niepełnym wymiarze godzin? Jak podejmowane są decyzje dotyczące tego, ile zaoszczędzić na przyszłość lub czy bezpiecznie jest pożyczać, aby wydawać więcej, niż się aktualnie zarabia? |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Mikroekonomia i Makroekonomia | null | m00004 | Makroekonomia | Od czego zależy poziom aktywności ekonomicznej w społeczeństwie? Innymi słowy, co decyduje o tym, ile dóbr i usług faktycznie produkuje dany kraj? Jakie czynniki determinują liczbę dostępnych w gospodarce miejsc pracy? Co wyznacza standard życia społeczeństwa? Co powoduje, że gospodarka przyspiesza lub zwalnia, notując wzrost lub spadek zatrudnienia? I wreszcie co sprawia, że gospodarka rozwija się w długim okresie? To tylko niektóre z zagadnień stanowiących przedmiot rozważań makroekonomistów, które są omawiane w każdym podręczniku do makroekonomii. Przekraczają one jednak obszar zainteresowania uwzględniony w niniejszej publikacji. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Jak ekonomiści wykorzystują teorie i modele do zrozumienia problemów ekonomicznych | null | m00005 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Jak zorganizować gospodarkę: przegląd systemów gospodarczych | null | m00006 | Przepisy prawa – zasady gry | Wolność gospodarcza i państwo jako regulator działalności gospodarczej nie wykluczają się. Rynki i przepisy prawa zawsze pozostawały ze sobą w ścisłym związku. Całkowicie wolny rynek w realnym świecie nie istnieje, a przepisy prawa zawsze określają „reguły gry” w gospodarce. Te kraje, które są przede wszystkim zorientowane na rynek, mają mniej regulacji – w idealnym wariancie tylko te, które pozwalają utrzymać równe szanse dla wszystkich podmiotów gospodarczych. Przepisy regulują wówczas kwestie takie, jak ochrona własności prywatnej przed kradzieżą, ochrona ludzi przed przemocą, egzekwowanie zawartych umów, zapobieganie oszustwom i sposób pobierania podatków. I odwrotnie, nawet gospodarki oparte niemal całkowicie na mechanizmie nakazowo-rozdzielczym zachowują szczątkowe rynki umożliwiające kupowanie i sprzedawanie wybranych produktów, zostawiając tym samym swoim obywatelom ograniczony wybór tego, co chcą za zarobione pieniądze nabyć. Niemniej rządy tych krajów oczywiście w dalszym ciągu ustalają zarówno wolumen produkcji, jak i ceny większości wytwarzanych towarów. W związku z tym w gospodarkach silnie regulowanych często występuje szara strefa (ang. underground economy), czyli czarne rynki, na których kupujący i sprzedający dokonują transakcji bez zgody i poza kontrolą państwa. Przykładem takiej szarej strefy był zakup walut poza systemem bankowym w Polsce przed 1989 r., który – jakkolwiek nielegalny – był jednocześnie niezwykle rozpowszechniony. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wstęp do mikroekonomii | Jak zorganizować gospodarkę: przegląd systemów gospodarczych | null | m00006 | Nasilenie trendów globalizacyjnych | Dla ostatnich dziesięcioleci charakterystyczny był trend oznaczający nasilanie się globalizacji (ang. globalisation), czyli rozszerzających się kulturowych, politycznych i ekonomicznych powiązań między ludźmi na całym świecie. Jednym z mierników globalizacji jest rosnąca wielkość i wartość transgranicznych zakupów dóbr i usług oraz transferu aktywów – innymi słowy, międzynarodowy handel i przepływy kapitału finansowego. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00007 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe | null | m00008 | Pojęcie kosztu alternatywnego | Ekonomiści używają terminu koszt alternatywny lub inaczej koszt utraconych możliwości (ang. opportunity cost) do wskazania, z czego trzeba zrezygnować, aby uzyskać rzecz, której się pragnie. Koncepcja kosztu alternatywnego zakłada, że kosztem jednego dobra jest stracona możliwość zrobienia lub kupienia czegoś innego. Krótko mówiąc, koszt alternatywny to wartość następnej najlepszej z punktu widzenia konsumenta alternatywy. Dla Tomka koszt alternatywny zjedzenia kanapki to cztery bilety autobusowe, z których musiałby zrezygnować. Wybierze kanapkę lub nie, w zależności od tego, czy jej wartość przewyższa wartość utraconej alternatywy – w tym przypadku czterech biletów autobusowych. Zmagając się z ograniczonością zasobów, ludzie nieuchronnie stają w obliczu wyborów, zmuszeni rezygnować z rzeczy, których pragną, aby uzyskać inne, pożądane jeszcze bardziej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe | null | m00008 | Określenie kosztu alternatywnego | W wielu przypadkach zasadne jest określanie kosztu alternatywnego jako ceny (ang. price). Jeśli twój kuzyn kupi nowy rower za 3000 zł, to kwota ta mierzy wielkość „innej konsumpcji”, z której zrezygnował. Ze względów praktycznych nie ma specjalnej potrzeby zidentyfikowania konkretnego alternatywnego produktu lub produktów, które mógłby kupić za te 3000 zł, ale czasami cena mierzona w jednostkach pieniężnych może nie odzwierciedlać dokładnie prawdziwego kosztu alternatywnego. Ten problem może być szczególnie istotny, gdy w grę wchodzą koszty czasu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe | null | m00008 | Analiza wielkości krańcowych i malejąca użyteczność krańcowa | Ramy ograniczeń budżetowych pomagają uświadomić sobie, że większość wyborów w świecie rzeczywistym nie polega na tym, aby skonsumować maksymalną ilość jednej lub drugiej rzeczy. Zamiast tego większość wyborów obejmuje analizę wielkości krańcowych (ang. marginal value analysis), co oznacza zbadanie korzyści i kosztów wyboru trochę większej lub trochę mniejszej ilości danego dobra. Ludzie w naturalny sposób porównują koszty i korzyści, ale często patrzymy na łączne koszty i korzyści, podczas gdy optymalny wybór wymaga porównania, jak kształtują się koszty i korzyści podczas zmiany jednego wyboru na inny. Możesz myśleć o analizie wielkości krańcowych jako o „analizie zmian”. Analiza wielkości krańcowych jest szeroko stosowana w ekonomii. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe | null | m00008 | Koszty utopione | Mechanizm ograniczenia budżetowego można wykorzystać do podjęcia decyzji odnoszących się do przyszłości: liczby/ilości towarów, które chcemy kupić, godzin, które przepracujemy lub części dochodu, jaki zaoszczędzimy. Ten proces decyzyjny abstrahuje jednak od naszych przeszłych wyborów. W związku z tym właściwy sposób analizy decyzji z wykorzystaniem ograniczenia budżetowego zakłada, że koszty utopione (ang. sunk costs), które są kosztami poniesionymi w przeszłości niemożliwymi do odzyskania, nie powinny wpływać na dokonywany obecnie wybór. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe | null | m00008 | Od modelu z dwoma dobrami do modelu z wieloma dobrami | Wykres z ograniczeniem budżetowym uwzględniający tylko dwa dobra, jak większość modeli użytych w tej książce, nie jest realistyczny. Wszak we współczesnej gospodarce ludzie wybierają spośród tysięcy towarów. Jednak myślenie o modelu z wieloma produktami jest prostym rozszerzeniem tego, o czym mówiliśmy dotychczas. Zamiast rysować tylko jedno ograniczenie budżetowe, pokazując wybór między dwoma dobrami, możesz narysować wiele ograniczeń budżetowych, prezentujących możliwe kompromisy między wieloma różnymi parami towarów. Wykres z dwoma dobrami, który tutaj przedstawiliśmy, wyraźnie pokazuje jednak, że każdy wybór ma swój koszt alternatywny, co stanowi naprawdę realistyczny punkt odniesienia dla mechanizmów funkcjonujących w rzeczywistym świecie. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Krzywa możliwości produkcyjnych i wybory społeczne | null | m00009 | Krzywa możliwości produkcyjnych i prawo rosnących kosztów alternatywnych | Ograniczenia budżetowe, które przedstawiliśmy wcześniej w tym rozdziale, pokazując indywidualne wybory dotyczące ilości konsumowanych dóbr, były liniami prostymi. Linie te miały stałe nachylenie, gdyż względne ceny dwóch dóbr, które determinują nachylenie linii ograniczenia budżetowego, są dla wybierającego konsumenta stałe. Jednak krzywa możliwości produkcyjnych dla społeczeństwa wybierającego między opieką zdrowotną a edukacją został wykreślona jako wypukła. Dlaczego linia ta ma inny kształt? |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Krzywa możliwości produkcyjnych i wybory społeczne | null | m00009 | Efektywność produkcji i alokacji | Ekonomiści nie roszczą sobie prawa do wskazywania społeczeństwu, jakiego wyboru powinno dokonać na krzywej możliwości produkcyjnych. W gospodarce rynkowej, z demokratycznym sposobem wyłaniania władz na różnych szczeblach, taki wybór będzie wiązał się z kombinacją decyzji podejmowanych przez jednostki, przedsiębiorstwa i państwo. Ekonomiści, korzystając ze swojej wiedzy, mogą jednak pokazywać, że niektóre wybory są jednoznacznie lepsze od innych. Ta obserwacja opiera się na koncepcji efektywności. W potocznym rozumieniu efektywność odnosi się do braku marnotrawstwa. Nieefektywna maszyna pracuje przy wysokich kosztach, zaś efektywna działa przy kosztach niższych, ponieważ nie marnuje energii ani materiałów. Nieefektywna organizacja nie potrafi niczego wytworzyć na czas i charakteryzuje się wysokimi i przekraczającymi założony limit kosztami działalności, podczas gdy ta efektywna realizuje określone plany, jest skoncentrowana na założonym celu i funkcjonuje w ramach budżetu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Krzywa możliwości produkcyjnych i wybory społeczne | null | m00009 | Dlaczego społeczeństwo musi wybierać? | W rozdziale dowiedzieliśmy się, że każde społeczeństwo boryka się z problemem rzadkości zasobów, czyli konfliktem między ograniczonymi zasobami a potrzebami, których nie da się za ich pomocą zaspokoić. Krzywa możliwości produkcyjnych ilustruje wybory związane z tym dylematem. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Krzywa możliwości produkcyjnych i wybory społeczne | null | m00009 | Krzywa możliwości produkcyjnych i przewaga komparatywna | Chociaż każde społeczeństwo musi wybrać, jaką ilość lub liczbę każdego dobra lub usługi chce skonsumować, nie musi samodzielnie wytwarzać każdego dobra, którego potrzebuje. Dość często ilość towaru, który dany kraj zdecyduje się wyprodukować lub też decyzja o tym, żeby w ogóle produkować dany towar, zależy od tego, jak drogie jest jego wytworzenie w porównaniu z zakupem za granicą. Jak to już wskazaliśmy wcześniej, kształt krzywej możliwości produkcyjnych danego kraju dostarcza nam informacji o wyborze dokonywanym między poświęceniem zasobów na produkcję jednego lub drugiego towaru. W szczególności jej nachylenie informuje nas o koszcie alternatywnym wytworzenia jeszcze jednej jednostki dobra reprezentowanego na osi poziomej w stosunku do drugiego dobra, przedstawionego na osi pionowej. Kraje mają zwykle różne koszty alternatywne produkcji określonego dobra, m.in. z powodu różnic klimatycznych, położenia geograficznego, posiadanych technologii lub umiejętności obywateli. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Konfrontacja z zastrzeżeniami do podejścia ekonomicznego | null | m00010 | Pierwszy zarzut: ludzie, przedsiębiorstwa i społeczeństwo nie postępują zgodnie z zasadami opisywanymi przez ekonomistów | Ekonomiczne podejście do procesu podejmowania decyzji wydaje się wymagać więcej informacji, niż posiada większość osób, i większej ostrożności, jaką mało kto faktycznie wykazuje. W końcu czy ty lub któryś z twoich znajomych wyznaczacie ograniczenie budżetowe i szepczecie pod nosem o maksymalizacji użyteczności, zanim pójdziecie do centrum handlowego? Czy członkowie polskiego parlamentu analizują krzywą możliwości produkcyjnych przed corocznym głosowaniem nad budżetem? Ludzie i społeczeństwa działają w sposób chaotyczny, który nie przypomina zgrabnych ograniczeń budżetowych lub płynnie wyginających się krzywych możliwości produkcyjnych. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory w świecie rzadkości zasobów | Konfrontacja z zastrzeżeniami do podejścia ekonomicznego | null | m00010 | Drugi zarzut: ludzie, przedsiębiorstwa i społeczeństwo nie powinny działać zgodnie z zasadami opisywanymi przez ekonomistów | Ekonomiczny sposób opisu procesu podejmowania decyzji przedstawia ludzi jako egoistyczne indywidua. Dla niektórych krytyków tego podejścia, nawet jeśli interes własny jest właściwym opisem tego, jak ludzie faktycznie się zachowują, taki sposób postępowania jest niemoralny. Twierdzą oni, że opis rzeczywistości kładący nacisk na egoistyczne wybory może zachęcać do takiego właśnie postępowania, tymczasem ludzi należy raczej uczyć większej dbałości o innych. Na tak sformułowane zarzuty ekonomiści mają kilka odpowiedzi. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00011 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Podaż, popyt i równowaga na rynku dóbr i usług | null | m00012 | Popyt na dobra i usługi | Ekonomiści używają pojęcia popyt (ang. demand) na określenie ilości jakiegoś dobra lub usługi, które konsumenci chcą i są w stanie nabyć po każdej możliwej cenie. Popyt wynika z ludzkich potrzeb i pragnień – jeśli czegoś nie potrzebujemy lub nie chcemy, to nie mamy potrzeby kupowania tego. O ile konsument może rozróżniać potrzeby i pragnienia, to dla ekonomistów są one dokładnie tym samym. Popyt wynika także ze zdolności do zapłaty. Jeśli nie stać cię na jakieś dobro, nie zgłaszasz na nie popytu. Zgodnie z tą regułą osoby bezdomne prawdopodobnie nie będą kupować mieszkań, a większość z nas nie zgłasza popytu na prywatne odrzutowce (jeśli w twoim przypadku jest inaczej, składamy ci serdeczne gratulacje). |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Podaż, popyt i równowaga na rynku dóbr i usług | null | m00012 | Podaż dóbr i usług | Gdy ekonomiści mówią o podaży (ang. supply), mają na myśli ilość (liczbę) jakiegoś dobra lub usługi, jaką producent jest skłonny dostarczyć na rynek przy różnych poziomach ceny. Cena jest tym, co producent otrzymuje za sprzedaż jednej jednostki dobra (ang. good) lub usługi (ang. service). Wzrost ceny, kształtujący się na rynku w wyniku gry popytu z podażą, prawie zawsze powoduje wzrost ilości oferowanej (ang. quantity supplied) tego dobra lub usługi, podczas gdy spadek ceny prowadzi do spadku ilości oferowanej. Rosnąca cena benzyny zachęca przedsiębiorstwa nastawione na zysk do podjęcia różnych działań: zintensyfikowania poszukiwań nowych złóż ropy naftowej, wydobycia większych ilości ropy z dotychczasowych pól, inwestowania w nowe rurociągi i tankowce, aby dostarczyć surowiec do rafinerii, budowy nowych zakładów przetwórstwa, zakupu nowych pojazdów dostarczających paliwo do stacji benzynowych, otwierania nowych stacji benzynowych albo wydłużania czasu pracy tych już istniejących. Ekonomiści nazywają tę dodatnią zależność między ceną a ilością oferowaną – a więc zależność, w ramach której wyższe ceny prowadzą do wzrostu ilości oferowanej, a niższe ceny powodują zmniejszenie ilości oferowanej – prawem podaży (ang. law of supply). Prawo podaży zakłada, że wszystkie inne zmienne, które mogą wpływać na oferowaną ilość (zostaną one wskazane w kolejnym podrozdziale), pozostają stałe, gdy cena rynkowa (ang. market price) się zmienia. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Podaż, popyt i równowaga na rynku dóbr i usług | null | m00012 | Równowaga – tam, gdzie popyt i podaż się spotykają | Ponieważ oba wykresy, krzywych popytu i podaży, mają odłożoną cenę na osi pionowej, a ilość na osi poziomej, krzywe podaży i popytu na to samo dobro lub usługę mogą być przedstawione na tym samym wykresie. Wzajemna interakcja popytu i podaży wyznacza cenę i ilość dobra, które będzie przedmiotem transakcji rynkowych. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | Jakie czynniki wpływają na popyt? | Popyt zdefiniowaliśmy jako ilość jakiegoś dobra lub usługi, którą konsumenci chcą i są w stanie kupić przy różnych poziomach ceny rynkowej. Zgodnie z tą definicją istnieją co najmniej dwa, łatwe do zidentyfikowania, czynniki, które kształtują popyt. Jeśli chcę coś kupić, to znaczy, że dane dobro lub usługa może zaspokoić potrzebę wynikającą z moich gustów i preferencji. Jeśli jestem palaczem, nałóg skłania mnie do zakupu papierosów lub tytoniu. Moje gusta i preferencje sprawiają, że palę, to z kolei powoduje, że odczuwam nieodpartą potrzebę dostarczenia mojemu organizmowi nikotyny, a tę potrzebę mogę zaspokoić, kupując paczkę papierosów. Jeśli jednak nie palę, nie jestem zainteresowany zakupem papierosów. Jeśli czegoś nie potrzebujesz ani nie chcesz, to po prostu tego nie kupisz. Z kolei stwierdzenie „są w stanie kupić" jednoznacznie wskazuje, że dochód konsumentów jest również istotnym czynnikiem wpływającym na ich decyzje zakupowe. Profesorów zazwyczaj stać na lepsze lokum i środek transportu niż studentów, ponieważ mają większe dochody, jakkolwiek zarówno studenci, jak i wykładowcy zapewne tak samo mocno pragną mieć dach nad głową i możliwość nieskrępowanego przemieszczania się. Ceny towarów pokrewnych do dobra lub usługi, których zakup rozważamy, również mogą wpływać na popyt. Jeśli potrzebujesz nowego samochodu i poważnie rozważasz zakup fiata, cena skody lub opla nie pozostanie bez wpływu na twoją decyzję. Wreszcie struktura demograficzna populacji (liczba ludzi w konkretnym wieku) również oddziałuje na popyt. Im więcej dzieci rodzi się w danym kraju, tym większy pojawia się popyt na pieluchy i ubranka dla niemowląt. Z kolei wraz z dorastaniem tych dzieci popyt na mleko modyfikowane i środki pielęgnacji maluchów maleje, a rośnie na ubezpieczenie samochodów młodych kierowców i różnego rodzaju elektroniczne gadżety. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | Założenie *ceteris paribus* | Krzywa popytu (ang. demand curve) lub krzywa podaży (ang. supply curve) to relacja między dwiema i tylko dwiema zmiennymi: ilością na osi poziomej i ceną rynkową na osi pionowej. Założeniem leżącym u podstaw tworzenia krzywej popytu lub krzywej podaży jest to, że nie zmieniają się żadne istotne dla obu wielkości czynniki ekonomiczne inne niż rynkowa cena produktu. Ekonomiści nazywają to założenie ceteris paribus, co jest łacińskim wyrażeniem oznaczającym „inne rzeczy są stałe” lub „przy innych czynnikach niezmienionych". Zależność opisana krzywą popytu lub podaży opiera się na założeniu *ceteris paribus*. Zmniejszenie ceny rynkowej wywołuje wzrost zapotrzebowania i spadek ilości oferowanej tylko wtedy, gdy wszystkie czynniki, które mogłyby wpłynąć na popyt i podaż, pozostają niezmienione. Jeśli dopuścimy zmianę jakiegokolwiek czynnika determinującego popyt lub podaż, wówczas prawa podaży i popytu oczywiście wciąż będą obowiązywać, ale efekt wzrostu lub spadku ceny wcale nie musi być zgodny z naszymi oczekiwaniami, jak pokazuje poniższa [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | W jaki sposób dochód wpływa na popyt? | Wykorzystajmy dochód jako przykład tego, w jaki sposób czynniki inne niż cena rynkowa wpływają na popyt. [link] pokazuje początkowe zapotrzebowanie na używane samochody jako D0. Na przykład w punkcie Q, gdzie cena wynosi 20 tys. zł za samochód, liczba aut, na które jest zapotrzebowanie, kształtuje się na poziomie 18 tys. D0 pokazuje również, jak zmieniłoby się zapotrzebowanie na samochody przy wyższej lub niższej cenie. Gdyby cena samochodu wzrosła do 22 tys. zł, zapotrzebowanie spadłoby do 17 tys. sztuk (pokazuje to punkt R). |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | Inne czynniki wpływające na przesunięcie krzywych popytu | Dochód nie jest jedynym czynnikiem, który powoduje zmiany popytu. Inne czynniki przesuwające krzywą popytu to gusta i preferencje, struktura lub wielkość populacji, ceny dóbr pokrewnych, a nawet oczekiwania co do ceny danego dobra w przyszłości. Zmiana któregokolwiek z czynników określających, jaką ilość dobra lub usługi ludzie są skłonni kupić po danej cenie, spowoduje zmianę popytu. Graficznie nowa krzywa popytu leży po prawej stronie (wzrost) lub po lewej stronie (spadek) od pierwotnego położenia. Przyjrzyjmy się teraz wspomnianym wyżej czynnikom. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | Podsumowanie: czynniki wpływające na popyt | [link] podsumowuje działanie sześciu czynników, które mogą przesunąć krzywe popytu. Kierunek strzałek wskazuje, czy przesunięcie krzywej popytu oznacza jego wzrost, czy też spadek. Zauważ, że zmiana ceny samego dobra lub usługi nie jest wymieniona wśród czynników, które mogą przesunąć krzywą popytu. Zmiana ceny towaru lub usługi powoduje ruch po krzywej popytu i zazwyczaj prowadzi do pewnej zmiany zapotrzebowania, ale nie wywołuje przesunięcia krzywej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | W jaki sposób koszty produkcji wpływają na podaż? | Krzywa podaży pokazuje, jak zmieni się ilość oferowana wraz ze wzrostem lub spadkiem ceny rynkowej, przy założeniu *ceteris paribus*, zgodnie z którym żadne inne istotne dla podaży czynniki nie ulegają zmianie. Jeśli jakakolwiek ze zmiennych, które determinują podaż i nie są ceną rynkową, zmieni się, przesunie to całą krzywą podaży. Tak samo jak przesunięcie krzywej popytu, które opisaliśmy jako zmianę zapotrzebowania przy każdej cenie, przesunięcie krzywej podaży (ang. shift in supply) oznacza zmianę ilości oferowanej przy każdym poziomie ceny rynkowej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | Inne czynniki wpływające na podaż | Na powyższym przykładzie można było zaobserwować, że zmiany cen nakładów w procesie produkcji wpływają na koszty produkcji, a tym samym na podaż. Przecież powierzchnia biurowo-wystawiennicza jest właśnie takim nakładem w procesie sprzedaży używanych samochodów. Na koszt wytwarzania dóbr i usług w przedsiębiorstwach oddziałuje również kilka innych elementów, takich jak zmiany pogody lub warunków naturalnych, nowe technologie produkcji i niektóre rodzaje polityki ekonomicznej państwa. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Pozacenowe determinanty popytu i podaży | null | m00013 | Podsumowanie – czynniki wpływające na podaż | Zmiany cen dóbr i usług wykorzystywanych do produkcji (nakładów), klęski żywiołowe, nowe technologie i zmiany polityki państwa znajdują odbicie w kosztach produkcji. To zaś ma wpływ na ilość produktów, jaką firmy są skłonne dostarczać przy każdym poziomie ceny rynkowej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku | null | m00014 | Dobra pogoda na połów łososi pacyficznych | Przyjmijmy, że latem 2015 r. warunki pogodowe u wybrzeży Kalifornii sprzyjały komercyjnym połowom łososia. Ulewne deszcze oznaczały wyższy niż zwykle poziom wód w rzekach, co korzystnie wpływa na rozród tej ryby. Z kolei nieco niższe temperatury oceanu stymulowały rozwój planktonu, mikroskopijnych organizmów znajdujących się na początku oceanicznego łańcucha pokarmowego, zapewniając dostateczną ilość pożywienia dla wszystkich organizmów bytujących w tym regionie Pacyfiku. Ocean był spokojny podczas sezonu połowowego, więc komercyjne połowy mogły się odbywać przez wiele dni, dłużej niż zazwyczaj w tym okresie. Jak te warunki klimatyczne wpłynęły na ilość i cenę rynkową łososia? [link] prezentuje cztery etapy analizy, które przedstawimy poniżej, aby pokazać, jak zmieniła się sytuacja na rynku łososi pacyficznych. [link] także dostarcza użytecznych informacji pozwalających przeanalizować zmiany na tym rynku. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku | null | m00014 | Gazety i internet | Według Pew Research Center for People and the Press coraz więcej osób, zwłaszcza młodych, wiedzę o otaczającym świecie czerpie ze źródeł internetowych. Większość dorosłych Amerykanów, podobnie zresztą jak Polaków, ma już smartfony lub tablety, a ci, którzy nimi dysponują, wykorzystują je m.in. po to, aby uzyskać dostęp do informacji. W latach 2004–2012 odsetek Amerykanów, którzy deklarowali, że szukają wiadomości w źródłach cyfrowych, wzrósł z 24% do 39%. Jak wpłynęło to na zakupy prasy papierowej oraz oglądanie i słuchanie wiadomości radiowych i telewizyjnych? Analiza tego problemu w czterech etapach została zilustrowana na [link] i opisana w poniższym fragmencie tekstu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku | null | m00014 | Powiązania i szybkość dostosowań na realnych rynkach | W realnym świecie wiele czynników wpływających na popyt i podaż może się zmieniać jednocześnie. Na przykład popyt na samochody może rosnąć z powodu powiększających się dochodów i coraz większej liczby ludności, a jednocześnie zmniejszać się z uwagi na rosnące ceny benzyny (dobra komplementarnego). Podobnie podaż samochodów może rosnąć dzięki nowym, innowacyjnym technologiom, które obniżają koszty produkcji, a jednocześnie maleć w wyniku wprowadzania regulacji zmuszających producentów do kosztownych działań służących ograniczeniu emisji zanieczyszczeń. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku | null | m00014 | Przykład łączony | Poczta Polska stoi przed trudnymi wyzwaniami. Wynagrodzenia pracowników tego przedsiębiorstwa rosną ze względu na wzrost kosztów utrzymania i podnoszenie płacy minimalnej. Jednocześnie coraz więcej osób korzysta z poczty elektronicznej i innych cyfrowych sposobów komunikowania się (SMS, Facebook, Twitter itd.). Jak zmiany te wpływają na przyszłą rentowność usług oferowanych przez Pocztę Polską? [link] wraz z poniższymi objaśnieniami pokazuje cztery etapy analizy, która pozwoli odpowiedzieć na to pytanie. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Cena maksymalna i cena minimalna | null | m00015 | Cena maksymalna | Prawa uchwalane przez państwo w celu ograniczenia swobody kształtowania cen rynkowych przez mechanizmy popytu i podaży nazywane są kontrolą cen (ang. price control). Kontrola te może przyjąć postać ceny maksymalnej (ang. price ceiling) lub ceny minimalnej (ang. price floor). Cena maksymalna uniemożliwia wzrost cen rynkowych powyżej określonego poziomu („pułapu”), podczas gdy cena minimalna uniemożliwia spadek cen poniżej wyznaczonego poziomu („limitu”). Teraz, wykorzystując model rynku z popytem i podażą, omówimy, jaki wpływ na rynek ma ustanowienie cen maksymalnych. Następnie przejdziemy do analizy konsekwencji wprowadzenia cen minimalnych. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Cena maksymalna i cena minimalna | null | m00015 | Cena minimalna | Cena minimalna to najniższa cena, za jaką można legalnie nabyć jakieś dobro lub usługę. Być może najbardziej znanym przykładem ceny minimalnej jest płaca minimalna, której wysokość ma odzwierciedlać przekonanie, zgodnie z którym osoba pracująca w pełnym wymiarze godzin (w Polsce jest to 40 godzin tygodniowo) powinna dzięki swoim zarobkom utrzymać pewien minimalny standard życia. W 2021 r. minimalne wynagrodzenie w Polsce wynosiło 2800 zł brutto, a najniższa stawka godzinowa przyjmowała wartość 18,3 zł brutto. Jak łatwo zauważyć, płaca minimalna w Polsce znacznie przekracza wysokość dochodu, który wyznacza tzw. ubóstwo skrajne, wyliczane w oparciu o minimum egzystencji. Minimum egzystencji z kolei oznacza bardzo niski poziom zaspokojenia potrzeb. Konsumpcja poniżej tego poziomu utrudnia przeżycie i stanowi zagrożenie dla psychofizycznego rozwoju człowieka. Za minimum egzystencji uznawany był w 2020 r. dochód na poziomie 640 zł na osobę samotną i 1727 zł na rodzinę czteroosobową (dwoje rodziców z dwojgiem dzieci do lat 14). Wysokość płacy minimalnej jest sukcesywnie podnoszona w ostatnich latach, a jej wysokość w 2022 r. w Polsce wzrosła o ponad 200 zł, do poziomu 3010 zł brutto (minimalna stawka za godzinę pracy wyniosła 19,7 zł). |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Popyt, podaż i efektywność | null | m00016 | Nadwyżka konsumenta, nadwyżka producenta, nadwyżka społeczna | Pomyśl o rynku tabletów w pewnym mieście wojewódzkim, który został zilustrowany na [link]. Cena równowagi to 800 zł, a ilość równowagi to 28 tys. Aby zorientować się, jakie są korzyści dla konsumentów, spójrz na fragment krzywej popytu, z lewej strony powyżej punktu równowagi. Ta część krzywej popytu wskazuje, że przynajmniej część nabywców byłaby skłonna zapłacić więcej niż 800 zł za tablet. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Popyt, podaż i efektywność | null | m00016 | Ceny minimalne i maksymalne jako rozwiązania nieefektywne ekonomicznie | Narzucenie ceny minimalnej lub maksymalnej uniemożliwi ustalenie na rynku ceny rynkowej i ilości, które zrównoważą popyt i podaż. Automatycznie oznaczać to będzie ukształtowanie się sytuacji nieefektywnej ekonomicznie. Co więcej, poza tym, że ceny minimalne i maksymalne oznaczają pojawienie się nieefektywnego rozwiązania (bo nadwyżka społeczna jest mniejsza, niż mogłaby być), to dodatkowo instrumenty te przenoszą część nadwyżki konsumenta na producentów lub część nadwyżki producenta na konsumentów. |
Mikroekonomia – Podstawy | Popyt i podaż | Popyt, podaż i efektywność | null | m00016 | Popyt i podaż jako mechanizm regulacji społecznych | Model popytu i podaży pozwala nam lepiej zrozumieć, że cena rynkowa nie jest zdeterminowana wyłącznie przez popyt albo tylko przez podaż, ale zostaje ukształtowana przez interakcję, w jaką wchodzą te dwa parametry. W 1890 r. słynny ekonomista Alfred Marshall napisał, że pytanie o to, czy cenę determinuje wyłącznie podaż, czy wyłącznie popyt, nie ma sensu. Byłoby bowiem równie sensowne, jak zastanawianie się: „czy to górne, czy dolne ostrze nożyczek przecina kawałek papieru”. Odpowiedź jest taka, że w proces cięcia (kształtowania cen) zawsze zaangażowane są oba „ostrza” – popytu i podaży. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00017 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Elastyczność cenowa popytu i podaży | null | m00018 | Obliczanie elastyczności cenowej popytu | Obliczmy elastyczność cenową popytu między punktami A i B oraz między punktami G i H jak na [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Elastyczność cenowa popytu i podaży | null | m00018 | Obliczanie elastyczności cenowej podaży | Załóżmy, że typowe mieszkanie jest wynajmowane za 2600 zł miesięcznie i po tej cenie właściciele wynajmują 10 tys. lokali, jak pokazano na [link]. Kiedy cena wzrasta do 2800 zł miesięcznie, właściciele oferują na rynku 13 tys. lokali. O ile procent wzrasta liczba mieszkań oferowana na rynku? Jaka jest wrażliwość podaży na zmianę ceny? |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Skrajne przypadki elastyczności | null | m00019 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Elastyczność a cena | null | m00020 | Czy podnoszenie ceny przynosi większy utarg? | Wyobraź sobie, że zespół muzyczny występuje w hali z 15 tys. miejsc siedzących. Aby uprościć ten przykład, załóżmy, że członkowie zespołu zatrzymują dla siebie wszystkie pieniądze ze sprzedaży biletów. Przyjmijmy dalej, że zespół ponosi koszty swojego występu, ale te koszty, np. podróż i przygotowanie sceny, są takie same (stałe) bez względu na liczbę osób na widowni. Na koniec załóżmy, że wszystkie bilety mają tę samą cenę. (Wysnute tu wnioski dotyczą również sytuacji, gdy ceny biletów na niektóre miejsca są droższe niż na inne, ale obliczenia stają się wówczas bardziej skomplikowane). Członkowie zespołu wiedzą, że mają do czynienia z krzywą popytu o ujemnym nachyleniu; tzn. jeśli cena biletów wzrośnie, zapotrzebowanie spadnie i uda się sprzedać mniej biletów. W jaki sposób wyznaczyć cenę biletów tak, aby uzyskać największy utarg całkowity, który w tym przykładzie, ze względu na występowanie tylko stałych kosztów, będzie również oznaczał największe zyski? |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Elastyczność a cena | null | m00020 | Czy przedsiębiorstwa mogą przenosić koszty na konsumentów? | Dla większości przedsiębiorstw najważniejszym obszarem ich codziennej aktywności są próby znalezienia takich sposobów produkcji, które umożliwią obniżenie kosztów działalności i tym samym zagwarantują wyższe zyski. Jednak w pewnych przypadkach cena kluczowego czynnika wytwórczego, na którą przedsiębiorstwo nie ma wpływu, może wzrosnąć. Na przykład wiele przedsiębiorstw chemicznych wykorzystuje ropę naftową jako najważniejszy surowiec do swojej produkcji, ale z oczywistych względów nie mają one kontroli nad ceną ropy na światowych rynkach. Dla kawiarni kluczowym czynnikiem wytwórczym jest kawa, ale nie kontrolują one cen jej ziaren na giełdach towarowych. Jeśli koszt kluczowego dla danego rodzaju produkcji czynnika wytwórczego wzrośnie, to czy przedsiębiorstwo może w całości przenieść tę podwyżkę na konsumentów, po prostu podnosząc ceny? I odwrotnie, jeśli wynalezione zostaną nowe i tańsze sposoby produkcji, to czy przedsiębiorstwo może przejąć wszystkie korzyści wynikające z tego faktu i zwiększyć swoje zyski, czy też rynek będzie wywierał presję, aby przynajmniej część obniżki kosztów zamieniła się w niższe ceny rynkowe dla nabywców? Kategoria elastyczności cenowej popytu odgrywa kluczową rolę w odpowiedzi na te pytania. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Elastyczność a cena | null | m00020 | Elastyczność i rozkład obciążeń podatkowych | Przykład podatków nakładanych na papierosy pokazał, że w sytuacji, w której popyt jest nieelastyczny, daniny nie są skutecznym narzędziem pozwalającym ograniczyć konsumpcję opodatkowanego dobra i prowadzą przede wszystkim do wzrostu cen rynkowych. To, w jakich proporcjach ciężar podatku obciąża konsumentów i producentów, nazywa się rozkładem obciążeń podatkowych (ang. tax incidence). Zazwyczaj część podatku jest opłacana przez sprzedawców, a część przez nabywców na rynku opodatkowanego produktu. Jeśli jednak chcemy przewidzieć, która z tych dwóch stron poniesie większy ciężar, wystarczy zbadać elastyczność cenową popytu i podaży. W przykładzie z papierosami łatwo dostrzec, że obciążenie podatkiem spada głównie na nabywców, ponieważ popyt jest mniej elastyczny niż podaż. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Elastyczność a cena | null | m00020 | Wpływ długookresowy a krótkookresowy | Wartości elastyczności są często niższe w krótkim niż w długim okresie. Jeśli chodzi o popyt rynkowy, czasami zmiana zapotrzebowania (Qd) może być trudna w krótkim okresie, ale łatwiejsza w długim. Dobrym przykładem tych zależności jest sposób funkcjonowania rynku energii. W krótkim okresie bardzo trudno jest znacząco zmniejszyć zużycie surowców energetycznych. Owszem, można czasem zabrać się z kimś samochodem zamiast jechać własnym i ustawić domowy termostat na kilka stopni mniej, jeśli koszty paliwa, gazu lub ciepła wzrosną, ale to wszystko. Natomiast w długim okresie można zmienić samochód na małolitrażowy, poszukać pracy bliżej miejsca zamieszkania, kupić energooszczędne sprzęty AGD (żarówki!) lub poprawić izolację energetyczną domu. W efekcie popyt na energię jest w krótkim okresie raczej nieelastyczny, a w długim okresie dość elastyczny. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Pozacenowe parametry elastyczności | null | m00021 | Elastyczność dochodowa popytu | Elastyczność dochodowa popytu (ang. income elasticity of demand) to procentowa zmiana wielkości popytu podzielona przez procentową zmianę dochodu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Pozacenowe parametry elastyczności | null | m00021 | Mieszana elastyczność cenowa popytu | Zmiana ceny jednego dobra może zmienić popyt na inne. Jeśli dwa dobra są komplementarne, jak chleb i masło lub kawa i cukier, to spadek ceny jednego doprowadzi do wzrostu popytu na drugie. Jednak jeśli dwa dobra są substytutami, np. bilety lotnicze i kolejowe lub coca-cola i pepsi-cola, wówczas spadek ceny jednego dobra spowoduje, że ludzie będą zwiększać jego konsumpcję, zmniejszając jednocześnie zakupy drugiego. Tańsze bilety lotnicze przynoszą zmniejszenie liczby kupowanych biletów kolejowych i odwrotnie. |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Pozacenowe parametry elastyczności | null | m00021 | Elastyczność na rynkach pracy i kapitału finansowego | Pojęcie elastyczności ma zastosowanie do wszystkich rynków, nie tylko do tych, na których handluje się dobrami i usługami konsumpcyjnymi. Na przykład na rynku pracy płacowa elastyczność podaży pracy (ang. wage elasticity of labor supply) – czyli procentowa zmiana liczby przepracowanych godzin podzielona przez procentową zmianę płacy – będzie odzwierciedlać kształt krzywej podaży pracy. Konkretnie: |
Mikroekonomia – Podstawy | Elastyczność | Pozacenowe parametry elastyczności | null | m00021 | Rozszerzenie pojęcia elastyczności | Pojęcie elastyczności wcale nie musi odnosić się tylko do typowej krzywej podaży lub popytu. Wyobraź sobie np., że badasz, czy urząd skarbowy powinien wydawać więcej pieniędzy na kontrolę zeznań podatkowych. Możemy sformułować to pytanie, wykorzystując pojęcie elastyczności, tj. mierząc elastyczność dochodów podatkowych względem wydatków na egzekucję podatkową. Inaczej mówiąc – jaka jest procentowa zmiana wielkości pobieranych podatków wynikająca z danej procentowej zmiany wydatków na egzekucję podatkową. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00022 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Wybory konsumpcyjne | null | m00023 | Użyteczność całkowita i malejąca użyteczność krańcowa | Aby zrozumieć sposób dokonywania wyborów przez gospodarstwo domowe, ekonomiści uwzględniają zarówno to, na jakie dobra i usługi konsumentów stać, jak również ich gusta i preferencje, które determinują poziom satysfakcji lub użyteczności całkowitej (ang. total utility) płynącej z konsumenckich decyzji. Ilustracją ograniczeń nałożonych na decyzje konsumenta przez wysokość dochodu i ceny dóbr jest ograniczenie budżetowe (lub linia budżetu) (ang. budget constraint lub budget line). W przypadku linii ograniczenia budżetowego maksymalna możliwa do nabycia ilość jednego dobra zostaje odłożona na osi poziomej, a maksymalna ilość drugiego – na osi pionowej. Linia ograniczenia budżetowego pokazuje różne kombinacje dwóch dóbr, na które konsumenta stać przy danym dochodzie i cenach. Przyjrzyjmy się sytuacji Jana pokazanej na [link]. Jan lubi kolekcjonować i nosić używane koszulki oraz oglądać stare filmy. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Wybory konsumpcyjne | null | m00023 | Wybór przy wykorzystaniu użyteczności krańcowej | Większość ludzi podchodzi do swoich wyborów, które maksymalizują użyteczność, krok po kroku. Podejście to opiera się na spojrzeniu na dostępne spektrum wyborów i porównywaniu użyteczności krańcowej związane z konsumowaniem mniejszej ilości jednego, a większej – drugiego dobra. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Wybory konsumpcyjne | null | m00023 | Zasada maksymalizacji użyteczności | Powyższy proces podejmowania decyzji sugeruje regułę, której należy przestrzegać przy maksymalizacji użyteczności (ang. maximizing utility). Ponieważ cena koszulek jest dwa razy większa niż cena filmów to, aby zmaksymalizować użyteczność, ostatnia koszulka, którą wybrał Jan, musi zapewniać dokładnie dwukrotność użyteczności krańcowej (MU) ostatniego filmu. Jeśli ostatnia koszulka przynosi mniej niż dwukrotna użyteczność krańcowa w porównaniu z ostatnim filmem, to koszulka zapewnia mniejszą „opłacalność” (tj. krańcową użyteczność z wydanego złotego), niż uzyskałby Jan, wydając te same pieniądze na filmy. Jeśli tak jest, Jan powinien wymienić koszulkę na więcej filmów, aby zwiększyć swoją użyteczność całkowitą. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Wybory konsumpcyjne | null | m00023 | Mierzenie użyteczności za pomocą liczb | Nasza dyskusja o użyteczności rozpoczęła się od przyjęcia założenia, że temu parametrowi jesteśmy w stanie przypisać wartości liczbowe, co może się wydawać założeniem wątpliwym. Możesz kupić w supermarkecie termometr okienny do pomiaru temperatury powietrza, ale nie ma sklepu, który sprzedaje *utylimetry* służące do pomiaru użyteczności. Owszem, mierzenie użyteczności za pomocą wartości liczbowych jest założeniem służącym przejrzystości wywodu, jednak bardziej istotne niż to, czy ktoś może dokładnie zmierzyć swoją użyteczność, jest fakt, że jednostki są w stanie zdecydować, którą z dwóch dostępnych alternatyw preferują. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów | null | m00024 | Wpływ zmiany dochodów na wybory konsumentów | Zacznijmy od konkretnego przykładu pokazującego, jak zmiany poziomu dochodów wpływają na wybory konsumentów. [link] przedstawia ograniczenie budżetowe (ang. budget constraint), które reprezentuje wybór Karoliny między biletami na koncert w cenie 50 zł za sztukę a noclegami w hotelu po 200 zł za noc. Karolina ma 1000 zł rocznie do wydania na te dwie przyjemności. Po przeanalizowaniu jej użyteczności całkowitej i krańcowej oraz zastosowaniu reguły decyzyjnej, zgodnie z którą stosunek użyteczności krańcowych do cen powinien być taki sam dla obu dóbr, Karolina wybiera punkt M z ośmioma koncertami i trzema noclegami jako kombinacją maksymalizującą jej użyteczność. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów | null | m00024 | Jak zmiany cen wpływają na wybory konsumentów | Aby przeanalizować możliwy wpływ zmiany ceny na konsumpcję, ponownie posłużmy się konkretnym przykładem. [link] przedstawia sytuację Sebastiana, który dokonuje wyboru między zakupem kijów bejsbolowych bejsbolowych a zakupem aparatów fotograficznych. Podwyżka cen kijów bejsbolowych nie ma wpływu na możliwości zakupu aparatów, ale zmniejsza liczbę kijów, na które Sebastian może sobie pozwolić. Tak więc wzrost ceny kijów bejsbolowych, tj. dobra na osi poziomej, powoduje, że linia ograniczenia budżetowego obraca się do wewnątrz, czyli wokół punktu przecięcia z osią pionową. Podobnie jak w poprzedniej części, punkt M reprezentuje pierwotnie preferowany koszyk na początkowym ograniczeniu budżetowym, wybrany przez Sebastiana na podstawie jego użyteczności całkowitej i krańcowej oraz limitów wynikających z wysokości dochodu. W niniejszym przykładzie na osi poziomej i pionowej nie są zaznaczone jednostki liczbowe, więc dyskusja musi koncentrować się na ogólnym stwierdzeniu, czy Sebastian będzie konsumował mniej, czy więcej danego dobra, a nie na wartościach liczbowych. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów | null | m00024 | Podstawy krzywych popytu | Zmiana ceny dobra prowadzi do obrócenia się linii ograniczenia budżetowego. Obrót linii budżetu oznacza, że konsument chcąc osiągnąć najwyższą użyteczność, zmieni wielkość zapotrzebowania na dane dobro. W ten sposób logiczne podstawy prawa popytu – odzwierciedlające związek między cenami a wielkością zapotrzebowania – opierają się na działaniu jednostek dążących do maksymalizacji swojej użyteczności. [link] (a) pokazuje ograniczenie budżetowe z wyborem między mieszkaniami a pozostałymi dobrami i usługami. (Umieszczenie pozostałych dóbr i usług na osi pionowej może być przydatnym podejściem w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy analiza koncentruje się na jednym konkretnym dobru). Preferowany wybór, który zapewnia najwyższą możliwą użyteczność na początkowej linii ograniczenia budżetowego, oznaczamy przez M0. Pozostałe trzy ograniczenia budżetowe reprezentują sukcesywnie wyższe ceny mieszkań – odpowiednio P1, P2 i P3. W miarę jak linia ograniczenia budżetowego obraca się w kierunku osi pionowej, wybory maksymalizujące użyteczność oznaczamy jako M1, M2 i M3, a wielkość zapotrzebowania na mieszkania spada z Q0 do Q1, Q2 i Q3. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów | null | m00024 | Zastosowania w polityce państwa i biznesie | Koncepcja ograniczenia budżetowego służąca do dokonywania wyborów maksymalizujących użyteczność pokazuje, że ludzie mogą reagować na zmianę ceny lub dochodu na wiele różnych sposobów. Na przykład w IV kwartale 2021 r. i pierwszym kwartale roku 2022 ceny energii elektrycznej i gazu w Polsce znacznie wzrosły. Niektórzy ludzie zareagowali na tę sytuację zmniejszeniem zapotrzebowania na energię, np. przykręcając termostaty w swoich domach o kilka stopni i zakładając grubszy dres. Mimo to wiele rachunków za ogrzewanie domów wzrosło, więc ludzie dostosowali swoją konsumpcję również w inny sposób. Jak wiemy z [link], krótkookresowy popyt na ogrzewanie domu jest generalnie nieelastyczny. A zatem wiele gospodarstw domowych ograniczyło również wydatki na inne produkty, z których najłatwiej było im zrezygnować. Dla części z nich mógł to być obiad zjedzony poza domem, dla innych wakacje albo odłożenie w czasie zakupu nowej lodówki czy samochodu. Znacznie wyższe ceny gazu i prądu mogą mieć skutki wykraczające poza rynek energii, prowadząc do powszechnego zmniejszenia zakupów w pozostałych gałęziach gospodarki. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów | null | m00024 | Model maksymalizacji użyteczności przy ograniczeniu budżetowym i jego zdolność do objaśniania rzeczywistości | Interakcje między cenami, ograniczeniem budżetowym i osobistymi preferencjami determinują wybory gospodarstwa domowego. Elastyczna i użyteczna terminologia maksymalizacji użyteczności daje ekonomistom słownictwo umożliwiające połączenie tych elementów. Jednak nawet ekonomiści nie zakładają, że ludzie chodzą w kółko przed sklepem, bankiem lub siedzibą pracodawcy, myśląc o swoich użytecznościach krańcowych, zanim wejdą do środka, podejmą pracę lub złożą depozyt na koncie oszczędnościowym. Ekonomiści są przekonani, że ludzie szukają satysfakcji lub użyteczności i często decydują się na niewielkie ograniczenie konsumpcji jednych dóbr, by zwiększyć nieznacznie konsumpcję innych. Jeśli akceptujemy te założenia, wówczas idea maksymalizujących użyteczność gospodarstw domowych stojących w obliczu ograniczeń budżetowych staje się bardzo bliska rzeczywistości. |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.