book
stringclasses 77
values | chapter_title
stringclasses 727
values | subchapter_title
stringlengths 4
154
⌀ | abstract
stringlengths 0
647
⌀ | module
stringlengths 6
6
⌀ | section_title
stringlengths 0
291
| content
stringlengths 0
4.03k
⌀ |
|---|---|---|---|---|---|---|
Mikroekonomia – Podstawy | Wybory konsumenta | Ekonomia behawioralna: inne podejście do wyborów konsumenckich | null | m00025 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00026 | Organizacja przedsiębiorstwa | Gdy myślimy o przedsiębiorstwach, często przychodzą nam na myśl korporacyjni giganci tacy jak Wal-Mart, Orlen, Microsoft czy Fiat. Jednak przedsiębiorstwa mają różne wielkości, co przedstawia [link]. Zgodnie z danymi GUS na koniec września 2020 r. liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w Polsce przekraczała 4,1 mln. Nie oznacza to oczywiście, że w Polsce było wówczas aktywnych aż tyle firm. W statystykach GUS znajdują się bowiem podmioty, które zawiesiły wykonywanie działalności, podmioty, które zakończyły działalność, lecz informacja o tym fakcie nie dotarła do GUS, oraz podmioty, które nie są przedsiębiorstwami (fundacje, stowarzyszenia), ale prowadzą działalność gospodarczą. Z kolei wykorzystując dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tego samego okresu, liczbę podmiotów opłacających składki ubezpieczeniowe lub zdrowotne w ZUS można oszacować na 2,6 mln. W tej liczbie 120 tys. to podmioty sektora publicznego: urzędy, szkoły, domy dziecka itp. Z danych ZUS wynika również, iż tylko niespełna 900 tys. podmiotów zatrudnia pracowników (w tym podmioty sektora publicznego). 1,7 mln. to tzw. samozatrudnieni, czyli przedsiębiorcy odprowadzający składki za samych siebie. Niezależnie zatem od źródła danych, wniosek będzie taki sam: największa grupa polskich przedsiębiorstw to firmy jednoosobowe. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty całkowite i księgowe, zysk księgowy i zysk ekonomiczny | null | m00027 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Produkcja w krótkim okresie | null | m00028 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w krótkim okresie | null | m00029 | Koszty przeciętne i krańcowe | Koszt wytworzenia produkcji zależy od tego, ile pracy i kapitału fizycznego wykorzystuje przedsiębiorstwo. Lista kosztów związanych z produkcją samochodów będzie wyglądać zupełnie inaczej niż w przypadku produkcji oprogramowania komputerowego, strzyżenia włosów czy dostarczania posiłków typu fast food. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w krótkim okresie | null | m00029 | Koszty stałe i zmienne | Koszty całkowite (ang. total costs) możemy podzielić na koszty stałe i koszty zmienne. Koszty stałe (ang. fixed costs) to koszty stałych nakładów czynników produkcji (np. kapitału). Ponieważ nakłady stałe nie zmieniają się w krótkim okresie, koszty stałe to wydatki, które są niezależne od wielkości produkcji. Bez względu na to, czy produkujesz dużo, czy mało, koszty stałe są takie same. Jednym z przykładów kosztu stałego jest czynsz za fabrykę lub powierzchnię handlową. Po podpisaniu umowy najmu czynsz jest taki sam niezależnie od tego, ile wyprodukujesz; przynajmniej do czasu wygaśnięcia umowy. Koszty stałe związane są również z innymi nakładami i procesami produkcyjnymi: będą to np. koszty maszyn lub sprzętu do wytwarzania produktów, koszty badań i rozwoju nowych produktów, a nawet wydatki na reklamę popularyzującą markę. Wysokość kosztów stałych jest różna w różnych branżach, np. produkcja układów scalonych wykorzystywanych w komputerach wymaga budowy drogiej fabryki, ale lokalne przedsiębiorstwo zajmujące się przeprowadzkami i transportem może obejść się prawie bez kosztów stałych, jeśli będzie wynajmować ciężarówki tylko w te dni, w których prowadzi aktywną działalność. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w krótkim okresie | null | m00029 | Przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny i koszt krańcowy | Podział kosztów całkowitych na stałe i zmienne może również stanowić podstawę do innych spostrzeżeń. Pierwsze pięć kolumn w [link] wykorzystuje explicite dane z poprzedniej tabeli, ale ostatnie trzy kolumny prezentują przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny i koszt krańcowy. Te nowe kategorie analizują koszty w przeliczeniu na jednostkę (a nie w ujęciu całkowitym) i są pokazane na [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w krótkim okresie | null | m00029 | Lekcje płynące z alternatywnych metod mierzenia kosztów | Podział kosztów całkowitych na koszty stałe, krańcowe i przeciętne jest przydatny, ponieważ każda z tych alternatywnych miar pozwala spojrzeć na sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa w nieco inny sposób. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w krótkim okresie | null | m00029 | Zróżnicowanie kosztów | Struktura kosztów jest różna w różnych gałęziach gospodarki, a nawet w różnych przedsiębiorstwach działających w tej samej branży. Niektóre firmy mają wysokie koszty stałe, ale niskie koszty krańcowe. Rozważmy przykład operatora prywatnego odcinka autostrady (lub innego elementu infrastruktury: mostu, tunelu itd.). Koszty zbudowania odcinka autostrady, postawienia infrastruktury służącej do poboru opłat i ewentualnie wynagrodzenia personelu pracującego w punktach poboru opłat mają charakter stały. Nie zależą od tego, ile samochodów przejedzie płatnym odcinkiem drogi (co jest substytutem wielkości produkcji). Gdy autostrada zostanie oddana do użytku, może zapewnić wysokie przychody (z opłat wnoszonych przez kierowców) przy bardzo niskich kosztach zmiennych. W takim przypadku krzywa kosztów całkowitych może zaczynać się na wysokim poziomie ze względu na wysokie koszty stałe, ale potem może być dość płaska, aż do znacznych wielkości produkcji, co odzwierciedla niskie koszty zmienne eksploatacji. Jednak jeżeli ten odcinek stanie się popularny, duża liczba podróżnych będzie powodować korki, co będzie oczywiście wymagało rozbudowy zarówno punktów poboru opłat, jak i samej drogi. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Produkcja w długim okresie | null | m00030 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w długim okresie | null | m00031 | Wybór technologii produkcji | Przedsiębiorstwo może realizować wiele elementów procesu produkcyjnego (zadań), wykorzystując różne kombinacje siły roboczej i kapitału fizycznego. Na przykład może zatrudniać pracowników, aby odbierali telefony i wiadomości od klientów, lub też zainwestować w zautomatyzowane systemy poczty głosowej i infolinię. Firma może zatrudnić urzędników do prowadzenia dokumentacji i sekretarki do zarządzania teczkami i szafkami na dokumenty lub zainstalować skomputeryzowany system ewidencji, który będzie wymagał mniejszej liczby pracowników, ale większej liczby komputerów i specjalistycznego oprogramowania. Przedsiębiorstwo może zatrudnić pracowników i kupić im wózki widłowe do transportowania surowców i gotowych wyrobów na terenie swojej fabryki lub postawić na roboty i zautomatyzowane pojazdy. Podmioty gospodarcze często zostają postawione przed wyborem między zakupem wielu małych maszyn, które wymagają grupy pracowników do obsługi każdej z nich, a zakupem jednego większego i droższego urządzenia, które wymaga zaangażowania tylko jednego lub dwóch pracowników. Krótko mówiąc, kapitał fizyczny i praca często mogą się wzajemnie zastępować (ekonomiści mówią wówczas o substytucyjnej relacji pracy i kapitału). |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w długim okresie | null | m00031 | Korzyści skali (przychody ze skali produkcji) i korzyści zakresu (korzyści z produkcji łączonej) | Gdy przedsiębiorstwo określi najmniej kosztowną technologię produkcji, może rozważyć kwestię optymalnej skali produkcji lub podjąć decyzję, jaki wolumen produkcji będzie wytwarzać. W wielu gałęziach pojawia się zjawisko określane przez ekonomistów jako korzyści skali lub rosnące przychody ze skali produkcji. Korzyści skali (ang. economies of scale) odnoszą się do sytuacji, w której wraz ze wzrostem wolumenu produkcji przeciętny koszt wytwarzania maleje. To właśnie dzięki temu zjawisku super- i hipermarkety (takie jak działające w Polsce Auchan, Kaufland czy Leclerc), kupując większe partie towaru, są w stanie obniżać cenę płaconą producentom żywności i część tych korzyści – w postaci niższych cen detalicznych – oferować klientom. Małe sklepy z żywnością nie mają takiej siły przetargowej, dlatego zakupy spożywcze są w nich droższe. Podobnie, największe fabryki i zakłady produkcyjne mogą zazwyczaj obniżać koszty produkcji w stosunku do małych i średnich podmiotów. |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w długim okresie | null | m00031 | Jakie czynniki determinują liczbę i rozmiary przedsiębiorstw działających w danej gałęzi | Kształt długookresowej krzywej kosztu przeciętnego ma wpływ na to, ile przedsiębiorstw będzie konkurować w branży i czy będą to podmioty gospodarcze tej samej wielkości czy różnych rozmiarów. Załóżmy, że gałąź zajmująca się produkcją artykułów AGD sprzedaje rocznie milion zmywarek w cenie nieznacznie przekraczającej 1,5 tys. zł za sztukę. Długookresowa krzywa kosztu przeciętnego z wyraźnie zaznaczonym minimum jest przedstawiona na panelu (a) [link]. Punkt minimum krzywej LAC występuje przy wolumenie produkcji równym 10 tys. sztuk. Rynek zmywarek będzie się zatem składał ze 100 przedsiębiorstw tej samej wielkości. Gdyby któreś przedsiębiorstwo chciało dostarczać na rynek tylko 5 tys. zmywarek rocznie lub dla odmiany postanowiło zwiększyć podaż do 20 tys. zmywarek rocznie, koszty przeciętne produkcji w takich zakładach znacznie przekroczyłyby 1,5 tys. zł i te przedsiębiorstwa nie byłyby w stanie zaoferować konkurencyjnych cen rynkowych (czyli takich, które tylko nieznacznie przekraczają 1,5 tys. zł). |
Mikroekonomia – Podstawy | Teoria podaży, kosztów i struktur rynku | Koszty w długim okresie | null | m00031 | Zmieniające się wzorce długoterminowego kosztu przeciętnego | Nowe technologie i metody produkcji mogą przesunąć długookresową krzywą kosztów przeciętnych w sposób, który zmieni rozkład i wielkość przedsiębiorstw w danej branży. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00032 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Specyfika konkurencji doskonałej jako struktury rynku | null | m00033 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji | null | m00034 | Wyznaczanie maksymalnego zysku dzięki porównaniu utargu całkowitego i kosztu całkowitego | Przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne może sprzedać dowolną ilość swojego produktu, o ile akceptuje jego cenę rynkową. Jak łatwo zauważyć, choćby dzięki równaniu zapisanemu powyżej, utarg całkowity zależy od sprzedanej ilości i pobieranej ceny. Jeśli firma sprzeda większą ilość, utarg całkowity wzrośnie. Jeśli cena rynkowa wzrasta, utarg całkowity również wzrasta, bez względu na wielkość sprzedaży. Analizę procesu podejmowania decyzji determinującego wielkość produkcji firmy działającej na doskonale konkurencyjnym rynku przeprowadzimy na przykładzie małego przedsiębiorstwa ogrodniczego, które produkuje maliny i sprzedaje je w postaci zamrożonej po 4 zł za opakowanie. Sprzedaż jednego opakowania owoców przyniesie 4 zł, dwóch opakowań 8 zł, trzech opakowań 12 zł itd. Jeśli cena mrożonych malin podwoi się, wówczas sprzedaż jednego opakowania malin przyniesie 8 zł, dwóch opakowań 16 zł, trzech opakowań 24 zł itd. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji | null | m00034 | Porównanie utargu krańcowego i kosztów krańcowych | Analiza wykorzystująca utarg całkowity i koszt całkowity, którą opisaliśmy powyżej, nie jest jedynym sposobem określania poziomu produkcji maksymalizującego zysk. W tej sekcji przedstawiamy alternatywne podejście, które wykorzystuje utarg krańcowy i koszt krańcowy. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji | null | m00034 | Obliczanie zysków i strat na podstawie krzywej kosztów przeciętnych | Czy produkcja na poziomie, który zrównuje utarg krańcowy i koszt krańcowy (zgodnie z warunkiem ), faktycznie prowadzi do osiągnięcia zysku ekonomicznego? Odpowiedź zależy od relacji ceny do przeciętnego kosztu całkowitego, czyli od zysku przeciętnego albo inaczej marży zysku (ang. profit margin). Jeśli cena rynkowa jest wyższa niż przeciętny koszt produkcji dla danego wolumenu, wówczas marża zysku jest dodatnia i przedsiębiorstwo osiąga zysk. Natomiast jeśli cena rynkowa jest niższa niż przeciętny koszt produkcji, marża zysku jest ujemna i przedsiębiorstwo ponosi straty. Możesz pomyśleć, że w tej sytuacji przedsiębiorstwo będzie chciało natychmiast zakończyć działalności. Pamiętaj jednak, że firma poniosła już koszty stałe, takie jak zakup wyposażenia, więc może jeszcze przez jakiś czas produkować mimo ponoszonych strat. [link] ponownie przedstawia przykład producenta malin. [link] przedstawia trzy położenia, w jakich znaleźć się może to przedsiębiorstwo: (a) cena przecina się z kosztem krańcowym na poziomie wyższym od kosztu przeciętnego, (b) cena przecina się z kosztem krańcowym na poziomie równym kosztowi przeciętnemu oraz (c) cena przecina się z kosztem krańcowym na poziomie niższym od kosztu przeciętnego. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji | null | m00034 | Cena zamknięcia | Sytuacja, w której przedsiębiorstwo notuje straty, automatycznie nasuwa pytanie o to, czy nie powinno wstrzymać produkcji i w ten sposób uniknąć ich ponoszenia. Aby zrozumieć, dlaczego zakończenie działalności wcale nie musi być najkorzystniejszą opcją, powinniśmy sobie uświadomić, że wstrzymanie produkcji wprawdzie zredukuje koszty zmienne do zera, ale w krótkim okresie przedsiębiorstwo i tak nie uniknie kosztów stałych. Oznacza to, że nawet jeśli firma wytworzy zerową wielkość produkcji, wciąż będzie generować straty, ponieważ nadal będzie musiała opłacać koszty stałe. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji | null | m00034 | Krótkookresowe wyniki przedsiębiorstw doskonale konkurencyjnych | Krzywe kosztu przeciętnego i przeciętnego kosztu zmiennego dzielą krzywą kosztu krańcowego na trzy segmenty jak obrazuje to [link]. Przy danej cenie rynkowej doskonale konkurencyjne przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk wybiera poziom produkcji, dla którego cena i utarg krańcowy (czyli te same wielkości dla firmy działającej w ramach konkurencji doskonałej) są równe kosztowi krańcowemu: . |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji | null | m00034 | Koszt krańcowy i krzywa podaży przedsiębiorstwa | Krzywa podaży przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego to krzywa jego kosztów krańcowych powyżej punktu minimum przeciętnego kosztu zmiennego. Aby zrozumieć, dlaczego to zaskakujące spostrzeżenie jest prawdziwe, zastanów się, jaką zależność ilustruje w istocie krzywa podaży. Przedsiębiorstwo sprawdza cenę rynkową, a następnie patrzy na swoją krzywą podaży, aby zdecydować, jaką ilość wyprodukować. Teraz zastanów się, co to znaczy, że przedsiębiorstwo maksymalizuje swoje zyski, produkując ilość, dla której . Ta reguła oznacza, że przedsiębiorstwo sprawdza cenę rynkową, a następnie patrzy na swój koszt krańcowy, aby określić wielkość produkcji, i upewnia się, że cena jest większa od minimalnego przeciętnego kosztu zmiennego. A zatem krzywa kosztu krańcowego powyżej punktu minimum na krzywej przeciętnego kosztu zmiennego jest krzywą podaży przedsiębiorstwa. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Decyzje o wejściu i wyjściu w długim okresie | null | m00035 | Jak decyzje przedsiębiorstw o wejściu i wyjściu z gałęzi prowadzą do zerowych zysków w długim okresie? | Żadne przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne (ang. perfectly competitive firm) działając samodzielnie, nie może wpłynąć na cenę rynkową. Jednak grupa wielu przedsiębiorstw wchodzących lub wychodzących z danej gałęzi wpłynie na ogólną podaż rynkową. Z kolei zmiana podaży odbije się na cenie rynkowej. Wejście i wyjście z rynku to siły napędowe procesu, który w długim okresie obniża cenę do poziomu minimalnych przeciętnych kosztów całkowitych, przez co wszystkie firmy działające w danej branży osiągają jedynie zerowy zysk ekonomiczny. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Decyzje o wejściu i wyjściu w długim okresie | null | m00035 | Długookresowe dostosowania i rodzaje branż | Ilekroć w gałęzi doskonale konkurencyjnej następuje wzrost produkcji, koszty wytwarzania w istniejących i nowych przedsiębiorstwach mogą pozostać takie same, wzrosnąć, a nawet spaść. Dlatego możemy kategoryzować te branże jako: (1) gałęzie o stałych kosztach (gdy koszty w przedsiębiorstwach pozostają takie same wraz ze wzrostem produkcji), (2) gałęzie o rosnących kosztach (w miarę wzrostu produkcji koszty w przedsiębiorstwach rosną), lub (3) gałęzie o malejących kosztach (gdy produkcja rośnie, koszty maleją). |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja doskonała | Efektywność rynków doskonale konkurencyjnych | null | m00036 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00037 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak powstaje monopol: bariery wejścia | null | m00038 | Monopol naturalny | Jeśli korzyści skali występują dla rozmiarów produkcji zdefiniowanych przez popyt rynkowy, może to stanowić istotny czynnik ograniczający konkurencję (wprowadziliśmy ten temat w [link]). [link] przedstawia krzywą długookresowych kosztów przeciętnych typowego producenta samolotów. Dla produkcji o wielkości do 8 tys. sztuk rocznie i cenie P0 przedsiębiorstwo napotyka rosnące przychody ze skali produkcji (korzyści skali), dla produkcji od 8 tys. do 20 tys. samolotów rocznie przychody ze skali produkcji są stałe, a dla produkcji większej niż 20 tys. maszyn rocznie przychody ze skali produkcji maleją (pojawiają się niekorzyści skali). |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak powstaje monopol: bariery wejścia | null | m00038 | Kontrola zasobów | Z inną odmianą monopolu mamy do czynienia wówczas, gdy przedsiębiorstwo kontroluje dostęp do zasobów jakiegoś surowca. W gospodarce amerykańskiej historycznym przykładem takiego monopolu była ALCOA – Aluminium Company of America – przedsiębiorstwo, które dysponowało większością złóż boksytu, kluczowego minerału używanego do produkcji aluminium. W latach 30. XX w., kiedy ALCOA kontrolowała większość podaży boksytów, inne firmy po prostu nie były w stanie wyprodukować wystarczającej ilości aluminium, aby z nią konkurować. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak powstaje monopol: bariery wejścia | null | m00038 | Monopol oparty na przepisach prawa (prawny) | W przypadku produkcji niektórych dóbr lub usług to państwo tworzy bariery wejścia, zakazując lub ograniczając konkurencję. Zgodnie z prawem Stanów Zjednoczonych żaden podmiot poza US Postal Service nie może dostarczać przesyłek pierwszej klasy. W Polsce z kolei, realizując monopol państwa, tylko Totalizator Sportowy może oferować klientom hazardowe gry liczbowe i produkty loteryjne. W wielu miastach obowiązują przepisy, które pozwalają gospodarstwom domowym na wybór tylko jednego przedsiębiorstwa energetycznego, jednego przedsiębiorstwa świadczącego usługi wodociągowe i jednego podmiotu wywożącego śmieci. Większość prawnych monopoli to firmy działające na rynku mediów, w jakie wyposażone są budynki (woda, energia elektryczna, gaz lub ciepło), dostarczające produkty niezbędne do codziennego życia, czyli dobra społecznie pożądane. Z drugiej strony prawny monopol jest w pewnym sensie potwierdzeniem tego, że przedsiębiorstwa te są najczęściej naturalnymi monopolami, ze względu na dostęp do kosztownej infrastruktury przesyłowej. Państwo, gwarantując tym podmiotom status monopolistów, zapewnia klientom dostęp do odpowiedniej ilości wysokiej jakości produktów lub usług, jednocześnie rezerwując sobie wpływ na te specyficzne rynki i prawo do kontroli cen. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak powstaje monopol: bariery wejścia | null | m00038 | Promocja innowacji | Wprowadzenie innowacji wymaga czasu i zasobów. Załóżmy, że przedsiębiorstwo farmaceutyczne inwestuje spore kwoty w badania i dzięki temu wynajduje lekarstwo na przeziębienie. W świecie niemal nieograniczonego dostępu do informacji inne przedsiębiorstwa mogłyby przejąć tę nową substancję i wyprodukować swój lek. A ponieważ nie poniosły kosztów badań, mogłyby zaoferować cenę rynkową poniżej poziomu wyznaczonego przez firmę, która opracowała nowe lekarstwo. Wziąwszy pod uwagę taki scenariusz, wiele przedsiębiorstw w ogóle nie zdecydowałoby się na prowadzenie jakiejkolwiek działalności w obszarze badań i rozwoju (BiR), co w rezultacie znacznie ograniczyłoby liczbę innowacji. Aby temu zapobiec, większość państw wprowadziła rozwiązanie zapewniające autorom i wynalazcom wyłączne prawo do ich odkryć na pewien ograniczony czas. Jest to patent (ang. patent), który tylko wynalazcy przyznaje prawo do wytwarzania, używania lub sprzedaży wynalazku. W Polsce, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, wyłączne prawa patentowe obowiązują maksymalnie przez 20 lat. Chodzi o to, aby, zapewniając firmie-wynalazcy kontrolę nad rynkiem, umożliwić jej odzyskanie nakładów poniesionych na badania i rozwój, a następnie pozwolić innym przedsiębiorstwom na wytwarzanie tego konkretnego produktu i sprzedawanie go po niższej cenie już po wygaśnięciu patentu. W ten sposób nowy produkt stanie się tańszy i będzie dostępny dla szerszej grupy klientów. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak powstaje monopol: bariery wejścia | null | m00038 | Odstraszanie potencjalnych konkurentów | Przedsiębiorstwa opracowały bardzo wiele sposobów tworzenia barier, które mają zniechęcać potencjalnych konkurentów do wchodzenia na rynek. Jedna z nich znana jest jako drapieżnictwo cenowe (w literaturze przedmiotu spotykane są również określenia: ceny dumpingowe lub antykonkurencyjne) (ang. predatory pricing) i polega na groźbie ogromnych obniżek cen, które zostałyby wprowadzone, gdyby konkurenci zdecydowali się na rozpoczęcie działalności na konkretnym rynku. Posługiwanie się cenami dumpingowymi jest nielegalne zarówno w USA, jak i w Polsce, ale proceder ten bardzo trudno udowodnić. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak powstaje monopol: bariery wejścia | null | m00038 | Podsumowanie barier wejścia | [link] wymienia bariery wejścia, które już omówiliśmy. Ich lista nie jest pełna, ponieważ przedsiębiorstwa wykazują się dużą kreatywnością w wymyślaniu praktyk biznesowych zniechęcających potencjalną konkurencję. Gdy na rynku istnieją bariery wejścia ograniczające swobodę świadczenia usług, model konkurencji doskonałej nie jest właściwym sposobem opisu funkcjonowania danej gałęzi gospodarki. Gdy bariery wejścia są wystarczająco wysokie, może to doprowadzić do powstania monopolu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny | null | m00039 | Krzywe popytu postrzegane przez przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne i monopolistę | Przedsiębiorstwo działające na rynku doskonale konkurencyjnym jest cenobiorcą. Jego całkowity utarg obliczamy więc, mnożąc cenę rynkową przez wybraną wielkość produkcji. Krzywą popytu – tak jak ją postrzega przedsiębiorstwo na rynku doskonale konkurencyjnym – przedstawia [link] (a). Płaska krzywa popytu oznacza, że przedsiębiorstwo na rynku doskonale konkurencyjnym może sprzedać albo stosunkowo małą ilość, jak Ql, albo stosunkowo dużą ilość, jak Qh, po tej samej cenie rynkowej P. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny | null | m00039 | Koszty całkowite i utarg całkowity monopolisty | Wielkość zysków monopolisty przedstawione na [link] za pomocą krzywych utargu całkowitego i kosztów całkowitych hipotetycznej firmy Tabletka Zdrowia. Krzywa kosztów całkowitych ma typowy kształt, taki jaki przedstawiliśmy w [link] i jaki wykorzystywaliśmy w rozdziale poświęconym konkurencji doskonałej. Wartość kosztów całkowitych rośnie coraz bardziej wraz ze wzrostem wolumenu produkcji (krzywa kosztów jest coraz bardziej stroma), zgodnie z danymi z ostatniej kolumny w [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny | null | m00039 | Utarg krańcowy i koszt krańcowy monopolisty | W realnym świecie monopolista zwykle nie ma kompletnych informacji umożliwiających analizę krzywych utargu całkowitego lub kosztów całkowitych dla bardzo szerokiego spektrum produkcji i sprzedaży. W końcu przedsiębiorstwo nie wie dokładnie, co by się stało, gdyby rozmiary produkcji zwiększyły się dziesięciokrotnie lub spadły o 90%. Jednak monopolista zazwyczaj ma dość wiarygodne informacje o tym, jak niewielka zmiana produkcji wpłynie na jego krańcowe przychody i koszty. W końcu niewielkie zmiany wytwarzanej ilości dóbr lub usług są chlebem powszednim każdego przedsiębiorstwa, zaś konsekwencje takich umiarkowanych zmian łatwo jest ekstrapolować na podstawie obecnych doświadczeń. Monopolista może wykorzystać wiedzę o utargu krańcowym (przychodzie marginalnym) (ang. marginal revenue) i kosztach krańcowych (ang. marginal costs), aby znaleźć kombinację ilości oferowanej na rynku i ceny, która pozwoli zmaksymalizować zysk. |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny | null | m00039 | Graficzne przedstawienie zysku monopolu | Obliczenie wartości zysku, jeśli znany jest zarówno utarg całkowity, jak i koszt całkowity, jest bardzo łatwe. Wielkość zysków monopolisty można również zilustrować graficznie, tak jak na [link]. Krzywe kosztu krańcowego i utargu krańcowego są takie same jak na poprzednim wykresie, a dodatkowo pokazane są: krzywa kosztów przeciętnych i krzywa popytu rynkowego na produkt monopolisty. [link] zawiera dane liczbowe potrzebne do narysowania tych krzywych (kwoty w zł). |
Mikroekonomia – Podstawy | Monopol | Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny | null | m00039 | Nieefektywność monopolu | Większość ludzi krytykuje monopole, ponieważ wyznaczają zbyt wysokie ceny na oferowane przez siebie produkty. Ale ekonomiści wskazują raczej na fakt, iż monopole nie dostarczają na rynek dostatecznie dużych rozmiarów produkcji, które zapewniłyby efektywność alokacyjną. Aby zrozumieć, dlaczego monopol jest nieefektywny, warto porównać go ze wzorcowym modelem konkurencji doskonałej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00040 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Konkurencja monopolistyczna | null | m00041 | Różnicowanie produktów | Przedsiębiorstwo może próbować odróżnić swoje produkty od oferty konkurencji na kilka sposobów: wykorzystując ich fizyczne cechy, lokalizację miejsca sprzedaży, aspekty niematerialne, jak również przez postrzeganie i renomę rynkową swoich dóbr i usług. Proces ten nazywamy różnicowaniem produktów (ang. product differentiation). |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Konkurencja monopolistyczna | null | m00041 | Popyt na produkt przedsiębiorstwa w konkurencji monopolistycznej | Popyt na produkt przedsiębiorstwa działającego w ramach w konkurencji monopolistycznej jest przypadkiem pośrednim między monopolem a konkurencją doskonałą, jakkolwiek stosunkowo bliskim konkurencji doskonałej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Konkurencja monopolistyczna | null | m00041 | Jak przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej wybiera wielkość produkcji i cenę | Przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej decyduje o maksymalizujących zysk wielkości produkcji i cenie w sposób analogiczny jak monopolista. Ono również ma do czynienia z opadającą krzywą popytu, więc wybierze jedną z leżących na niej kombinacji ceny i wolumenu produkcji. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Konkurencja monopolistyczna | null | m00041 | Przedsiębiorstwa działające w ramach konkurencji monopolistycznej a decyzje o wejściu do gałęzi | Jeśli jakieś przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej osiąga zysk ekonomiczny, to inne firmy będą chciały wejść na ten rynek. Doskonale zlokalizowana stacja benzynowa (np. przy drodze wylotowej z dużej aglomeracji) powinna bardzo poważnie obawiać się nie tylko otwarcia nowych punktów w najbliższej okolicy, ale również tego, że nowe stacje benzynowe będą oferować dodatkowo kawę i drobne przekąski lub możliwość umycia auta. Odnoszącą sukcesy restaurację z wyjątkowo smacznymi pierogami musi niepokoić możliwość, że inne punkty gastronomiczne będą próbowały skopiować przepis na to danie lub zaproponować smaczniejsze potrawy i darmowe napoje. Producent proszku do prania cieszącego się doskonałą reputacją musi mieć na uwadze, że konkurenci zapewne będą dążyć do utrwalenia wśród konsumentów pozytywnych opinii o swoich produktach. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Konkurencja monopolistyczna | null | m00041 | Konkurencja monopolistyczna a efektywność | Długookresowym rezultatem pełnej swobody wejścia i wyjścia na doskonale konkurencyjnym rynku jest to, że wszystkie firmy sprzedają po cenie określonej przez minimum kosztu przeciętnego (najniższy punkt na krzywej). Oznacza to, że doskonała konkurencja wykazuje efektywność produkcyjną (ang. productive efficiency): dobra lub usługi są produkowane po najniższych możliwych kosztach przeciętnych. Jednak w warunkach konkurencji monopolistycznej konsekwencje niemal całkowitej swobody wejścia i wyjścia z gałęzi będą inne. Przedsiębiorstwa wyznaczą cenę, która znajdzie się na opadającej części krzywej kosztu przeciętnego (AC), a nie w punkcie jej minimum. Konkurencja monopolistyczna nie będzie zatem efektywna produkcyjnie. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Konkurencja monopolistyczna | null | m00041 | Korzyści z różnorodności i zróżnicowania produktów | Mimo że konkurencja monopolistyczna nie zapewnia efektywności produkcyjnej ani alokacyjnej, sama w sobie przynosi korzyści konsumentom i społeczeństwu. Proces różnicowania produktów opiera się na innowacyjności i podążaniu za preferencjami nabywców. Większość z nas woli żyć w gospodarce z wieloma rodzajami ubrań, żywności i marek samochodów, a nie w świecie doskonałej konkurencji, gdzie wszyscy zawsze będą nosić jednakowe niebieskie dżinsy i białe koszule, jeść takie same mięsne pierogi ze skwarkami i jeździć identycznym modelem samochodu. Przeważająca część społeczeństwa preferuje rozwiązania, które sprawiają, że przedsiębiorstwa starają się znaleźć sposoby na przyciągnięcie klientów metodami takimi jak przyjazna obsługa, bezpłatna dostawa, gwarancja zwrotu środków i ciągłe udoskonalanie produktów, które zwiększa ich dostępne na rynku spektrum. Z drugiej strony, wielu z nas nie zdaje sobie sprawy, jak wiele kosztuje wszystkich ten – imponujący na pierwszy rzut oka – wybór. Jeśli nie potrafimy w pełni ocenić użyteczności związanej z zakupem danego produktu (tak dzieje się choćby z tzw. suplementami diety), to reklama nie tyle dostarcza nam użytecznych informacji, ile nami manipuluje. W końcu, na ile różnią się między sobą te wszystkie preparaty witaminowe i czy naprawdę potrzebujemy tak wielu marek na rynku? |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Oligopol | null | m00042 | Jak powstają oligopole? | Połączenie wysokich barier wejścia (w oligopolu są to najczęściej nakłady finansowe związane z rozpoczęciem działalności) oraz będącego odpowiedzią na potrzeby klientów procesu różnicowania produktów może stworzyć warunki do powstania oligopolu. Na przykład, aby produkować samochody lub telefony komórkowe, niezbędne są nie tylko gigantyczne wydatki na badania i rozwój, lecz również liczne zakłady produkcyjne. Oznacza to konieczność poniesienia bardzo wysokich nakładów przed rozpoczęciem produkcji. Z drugiej strony, zarówno samoloty, jak i komórki to dobra, które stosunkowo łatwo dają się różnicować. Stąd w obu gałęziach mamy do czynienia z globalnymi oligopolami. Niekiedy źródłem oligopolu jest polityka państwa, które może przyznać koncesje na świadczenie usług telefonii komórkowej nie jednemu (i nie 50), tylko trzem lub czterem podmiotom. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Oligopol | null | m00042 | Zmowa czy konkurencja? | Kiedy przedsiębiorstwa działające w ramach oligopolu podejmują decyzję dotyczącą optymalnej – z ich punktu widzenia – wielkości produkcji i ceny rynkowej, napotykają pokusę, aby zamiast konkurować, zachowywać się tak, jakby były monopolistą posiadającym wiele zakładów produkcyjnych. Działając razem i w porozumieniu, mogą ograniczać produkcję całej gałęzi, co doprowadzi do podwyższenia cen i pozwoli wypracować dodatkowy zysk ekonomiczny. Kiedy przedsiębiorstwa działają razem w celu zmniejszenia produkcji i utrzymania wysokich cen, nazywa się to zmową (ang. collusion). Grupa przedsiębiorstw, które zawierają takie porozumienie (zmawiają się ze sobą), zmniejszają wolumen produkcji i podnoszą cenę rynkową, nazywana jest kartelem (ang. cartel). Przeczytaj kolejną [link], aby dowiedzieć się więcej na temat różnic między zmową a kartelem. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Oligopol | null | m00042 | Dylemat więźnia | Ze względu na wysoki stopień komplikacji sposobu postępowania przedsiębiorstw działających w ramach oligopolu, będący pochodną ich wzajemnych zależności, nie ma jednej, ogólnie przyjętej teorii (ani jednego modelu) opisującej sposób postępowania oligopolistów, tak jak było to w przypadku omówionych wcześniej struktur rynkowych. Zamiast tego ekonomiści wykorzystują teorię gier (ang. game theory), tj. dział matematyki analizujący sytuacje, w których uczestnicy pewnych gier podejmują decyzje charakterystyczne dla danego problemu, zaś ich wypłaty zależą nie tylko od ich decyzji, lecz również od posunięć innych graczy. Teoria gier znalazła szerokie zastosowanie w naukach społecznych, również w zarządzaniu, prawie i strategii wojskowej. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Oligopol | null | m00042 | Czy współpracę można wymusić? | Jak podmioty, które mają do czynienia z dylematem więźnia, mogą uniknąć niepożądanej walki i współpracować ze sobą? Oczywistym rozwiązaniem byłoby znalezienie sposobu na ukaranie tych, którzy nie współdziałają. |
Mikroekonomia – Podstawy | Konkurencja monopolistyczna i oligopol | Oligopol | null | m00042 | Wybory społeczne związane z istnieniem konkurencji niedoskonałej | Konkurencja monopolistyczna jest prawdopodobnie najczęściej występującą strukturą rynku w najbardziej rozwiniętych gospodarkach świata (zarówno w USA, jak i w Polsce). Zapewnia silne bodźce do innowacji, ponieważ przedsiębiorstwa dążą do osiągania zysków w krótkim okresie, jednocześnie zdają sobie sprawę, że w długim okresie – dzięki bardzo niskim barierom ograniczającym możliwość rozpoczęcia produkcji przez nowe w gałęzi podmioty – zyski ekonomiczne spadną do zera. Jednak przedsiębiorstwa działające w ramach konkurencji monopolistycznej nie produkują wolumenu, który pozwala obniżyć koszt przeciętny do najniższego możliwego poziomu (nie osiągają optimum technologicznego). Ponadto nieustanne próby różnicowania produktów i zdobycia w ten sposób uwagi konsumentów mogą prowadzić do nadmiernych, ze społecznego punktu widzenia, wydatków na reklamę i marketing. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00043 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Podaż i popyt na rynku pracy | null | m00044 | Równowaga na rynku pracy | W 2015 r. na terenie aglomeracji Minneapolis zatrudnionych było ok. 35 tys. dyplomowanych pielęgniarek (według BLS). Pracowały one dla różnych pracodawców: szpitali, gabinetów lekarskich, szkół, przychodni i domów opieki. [link] pokazuje, jak popyt i podaż wyznaczają równowagę na tym konkretnym rynku pracy. Dane zawarte w [link] przedstawiają wielkość oferty i zapotrzebowania na pracę pielęgniarek przy różnych poziomach wynagrodzenia (płacy). |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Podaż i popyt na rynku pracy | null | m00044 | Przesunięcia krzywej popytu na pracę | Krzywa popytu na pracę pokazuje ilość pracy (liczbę pracowników lub godzin ich pracy), na jaką pracodawcy zgłaszają zapotrzebowanie przy każdym poziomie wynagrodzenia lub każdej stawce godzinowej, przy założeniu *ceteris paribus*. Zmiana płacy spowoduje zmianę ilości pracy, na którą jest zapotrzebowanie. Jeśli stawka wynagrodzenia wzrośnie, pracodawcy będą chcieli zatrudniać mniej pracowników. Ilość pracy, na którą jest zapotrzebowanie, zmniejszy się i nastąpi ruch w górę wzdłuż krzywej popytu. Jeśli płace spadają, pracodawcy są bardziej skłonni do zatrudniania większej liczby pracowników. Ilość pracy, na którą jest zapotrzebowanie, wzrośnie, co spowoduje ruch w dół wzdłuż krzywej popytu. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Podaż i popyt na rynku pracy | null | m00044 | Technologia i zróżnicowanie płac: czteroetapowy proces | Różne trendy obserwowane w gospodarkach rynkowych prowadzą do zmian poziomu wynagrodzeń i wielkości zatrudnienia. Zastanów się, w jaki sposób nowe technologie informatyczne, takie jak sieci komputerowe i telekomunikacyjne, wpłynęły na sytuację pracowników wysoko wykwalifikowanych, a jak na sytuację tych, którzy nie posiadają specjalistycznego wykształcenia i umiejętności? Z punktu widzenia pracodawców zgłaszających zapotrzebowanie na siłę roboczą nowe technologie często zastępują pracowników o niskich kwalifikacjach, takich jak urzędnicy zajmujący się aktami, którzy kiedyś przeczesywali szafki pełne papierowych dokumentów potwierdzających zawarcie transakcji i podpisanie umów. Jednak te same nowe technologie ułatwiają pracę wysoko wykwalifikowanych pracowników, takich jak menedżerowie, którzy dzięki komputerom i sieciom teleinformatycznym są w stanie dotrzeć do większej ilości informacji i lepiej nadzorować zarówno pracowników, jak i procesy produkcyjne w różnych częściach kraju i świata. Jak nowe technologie wpłyną na płace pracowników o wysokich i niskich kwalifikacjach? W przypadku tego pytania czteroetapowy proces analizy wpływu zmian podaży lub popytu na rynek (wprowadzony w [link]) działa w następujący sposób: |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Rynek pracy | null | m00045 | Popyt na pracę w warunkach doskonałej konkurencji na rynku dóbr | Podstawowe pytanie, na jakie musi odpowiedzieć sobie każde przedsiębiorstwo, brzmi następująco: ile pracy (pracowników, godzin pracy) zatrudnić? |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Rynek pracy | null | m00045 | Popyt na pracę w warunkach konkurencji niedoskonałej na rynku dóbr | Jeśli pracodawca nie sprzedaje swojej produkcji na rynku doskonale konkurencyjnym, napotyka na opadającą krzywą popytu, co oznacza, że aby zbyć dodatkowe jednostki produkcji, musi obniżyć cenę. Dzieje się tak, jeśli przedsiębiorstwo jest monopolistą, oligopolistą lub działa w warunkach konkurencji monopolistycznej. W tej sytuacji wartość krańcowego produktu pracy każdego kolejnego pracownika określona jest przez przychód krańcowy, a nie cenę. Zatem popyt na pracę to iloczyn krańcowego produktu pracy i przychodu krańcowego. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Rynek pracy | null | m00045 | Co determinuje stawkę płac na rynku? | Z poprzedniego podrozdziału dowiedzieliśmy się, że na rynkach czynników produkcji krzywe popytu i podaży mają kształt analogiczny do tych, które są obserwowane na rynkach dóbr i usług konsumpcyjnych. Krzywa popytu na pracę jest opadającą funkcją stawki płac. Popyt na pracę to suma zapotrzebowania wszystkich przedsiębiorstw na pracę. Krzywa podaży pracy jest nachyloną w górę funkcją stawki płac. Jeśli wynagrodzenia za określony rodzaj pracy wzrosną na danym rynku pracy, osoby o odpowiednich umiejętnościach mogą zmienić pracę, a wakaty przyciągną osoby z innych regionów lub branż. Rynkowa podaż pracy to horyzontalna suma podaży pracy wszystkich pracowników. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Płace i zatrudnienie na niedoskonale konkurencyjnym rynku pracy | null | m00046 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Dyskryminacja na rynku pracy | null | m00047 | Rynki konkurencyjne i dyskryminacja | Gary Becker (1930–2014), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1992 r., był jednym z pierwszych badaczy, którzy analizowali dyskryminację w kategoriach ekonomicznych. Becker zwrócił uwagę na to, że chociaż konkurencyjne rynki mogą pozwalać niektórym pracodawcom na dyskryminację, to jednocześnie potrafią stwarzać przedsiębiorstwom maksymalizującym zysk zachęty do niedyskryminowania. Biorąc je pod uwagę, Becker badał, dlaczego dyskryminacja się utrzymuje. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Popyt i podaż na rynku finansowym | null | m00048 | Kto tworzy popyt i podaż na rynku finansowym? | Na każdym rynku dostawcy otrzymują określoną, uiszczaną przez nabywców cenę za sprzedane dobro. Na rynku finansowym dostawcy środków finansowych (pochodzących z oszczędności) oczekują założonej stopy zwrotu (wynagrodzenia za udostępniony kapitał), podczas gdy ci, którzy te środki pożyczają od innych (otrzymują fundusze), rozumieją, że muszą za to zapłacić. Ta zapłata może przybierać różne formy, w zależności od rodzaju inwestycji. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Popyt i podaż na rynku finansowym | null | m00048 | Równowaga na rynku finansowym | Na rynku pożyczek z kart kredytowych przedstawionym na [link] krzywa podaży (S) i krzywa popytu (D) przecinają się w punkcie równowagi (E). Równowaga występuje przy stopie procentowej równej 15%, gdzie zapotrzebowanie na pożyczki i oferowana wielkość środków finansowych są sobie równe i wynoszą 600 mld zł. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Popyt i podaż na rynku finansowym | null | m00048 | Przesunięcia krzywych popytu i podaży na rynku finansowym | Dostawcy środków finansowych na rynek kapitałowy stoją przed dwiema ważnymi decyzjami: ile zaoszczędzić i w jaki sposób alokować swoje oszczędności między różne rodzaje inwestycji finansowych. Omówimy kolejno każdą z nich. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | Popyt i podaż na rynku finansowym | null | m00048 | Pułapy cenowe na rynku finansowym: przepisy dotyczące lichwy | Jak zauważyliśmy wcześniej, miliony Amerykanów i Polaków posiadają karty kredytowe. Odsetki i opłaty za ich użytkowanie wynoszą rocznie dziesiątki miliardów dolarów i złotych. Nic więc dziwnego, że czasami pojawiają się naciski polityczne na ustalanie maksymalnego poziomu stóp procentowych lub opłat pobieranych przez firmy obsługujące karty kredytowe i udzielające pożyczek i kredytów. Przedsiębiorstwa te, a także banki, koncerny paliwowe, firmy telekomunikacyjne i sklepy detaliczne, odpowiadają, że wyższe stopy procentowe są konieczne, aby pokryć straty poniesione w związku z tymi klientami, którzy nie spłacają swoich zobowiązań w terminie. Zwracają również uwagę, że posiadacze kart mogą uniknąć płacenia odsetek, jeśli na czas spłacają zobowiązania z tytułu pożyczek z kart kredytowych. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wprowadzenie do rynku czynników produkcji | System rynkowy jako efektywny mechanizm informacyjny | null | m00049 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00050 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Negatywne efekty zewnętrzne związane z problemem zanieczyszczenia środowiska | null | m00051 | Zanieczyszczenie środowiska jako negatywny efekt zewnętrzny | Zanieczyszczenie środowiska to negatywny efekt zewnętrzny. Ekonomiści przedstawiają koszty społeczne (ang. social costs) produkcji, posługując się wykresem z krzywymi popytu i podaży. Koszty społeczne obejmują zarówno prywatne koszty produkcji, które ponosi firma, jak i koszty zanieczyszczeń, które przenoszone są na społeczeństwo. [link] przedstawia popyt i podaż lodówek. Krzywa popytu (D) pokazuje wielkość zapotrzebowania na lodówki przy każdym poziomie ceny rynkowej. Krzywa podaży (Spryw) wskazuje z kolei liczbę lodówek oferowaną do sprzedaży przez wszystkie przedsiębiorstwa w tej gałęzi przemysłu przy każdej cenie, zakładając, że przedsiębiorstwa biorą pod uwagę tylko swoje koszty prywatne i mogą całkowicie bezkosztowo emitować zanieczyszczenia. Równowaga rynkowa (E0), czyli punkt zrównania podaży z popytem, występuje przy cenie 650 zł za lodówkę i wolumenie produkcji równym 45 tys. lodówek. Informacje te są zawarte w pierwszych trzech kolumnach [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Publiczne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych | null | m00052 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Prywatne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych | null | m00053 | Opłaty za emisję zanieczyszczeń | Opłata za emisję zanieczyszczeń (ang. pollution charge) to podatek od zanieczyszczeń nakładany na przedsiębiorstwo, które je emituje. Opłata taka stanowi dla firmy maksymalizującej zysk zachętę do redukcji emisji zanieczyszczeń, o ile koszt krańcowy redukcji emisji jest mniejszy niż wysokość podatku. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Prywatne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych | null | m00053 | Zbywalne zezwolenia na emisję zanieczyszczeń | Kiedy państwo lub organizacja międzynarodowa wprowadza program zbywalnych zezwoleń na emisję zanieczyszczeń (ang. marketable permit program) (np. pozwolenia na emisję dwutlenku węgla w krajach UE), musi zacząć od ustalenia limitu dopuszczalnej ilości zanieczyszczeń, zgodnie z normami krajowymi lub międzynarodowymi. Na przykład może ustalić, że skala emisji CO2 w ciągu roku może osiągnąć max. poziom 100 tys. ton. Każde zezwolenie umożliwia przedsiębiorstwu emisję jednej tony CO2, co oznacza, że wyemitowanych zostanie 100 tys. zezwoleń. Następnie zezwolenia na emisję ustalonej wcześniej ilości zanieczyszczeń są rozdzielane między przedsiębiorstwa albo bezpłatnie, zgodnie z przyjętym wcześniej algorytmem uzależnionym od wolumenu historycznej produkcji, albo w drodze aukcji. W tym drugim przypadku za każde zezwolenie firmy muszą zapłacić. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Prywatne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych | null | m00053 | Lepiej zdefiniowane prawa własności | Jasno zdefiniowane i alokowane prawa własności również mogą zapewnić równowagę między działalnością gospodarczą a zanieczyszczeniem środowiska. Ronald Coase (1910–2013), zdobywca Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1991 r., w przejrzysty sposób zilustrował przykład efektu zewnętrznego: obok pola rolnika biegnie tor kolejowy. Dość często przejeżdża po nim lokomotywa, z komina której wydobywają się iskry, co w niesprzyjających warunkach wywołuje pożar tego pola. Coase zadał pytanie o to, czyim obowiązkiem jest rozwiązanie tego problemu. Czy rolnik na własny koszt powinien zbudować bariery wzdłuż pola, aby nie dopuścić do zaprószenia ognia, czy też przewoźnik winien zainstalować w kominie lokomotywy specjalne urządzenie, które zapobiegnie przypadkowemu pożarowi. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dlaczego sektor prywatny nie inwestuje dostatecznych środków w innowacje | null | m00054 | Pozytywne efekty zewnętrzne nowych technologii | Czy prywatne przedsiębiorstwa działające w ramach gospodarki rynkowej inwestują zbyt mało środków w badania i nowe technologie? Jeśli firma buduje nową fabrykę lub kupuje wyposażenie (środki transportu, maszyny, urządzenia itd.), uzyskuje wszystkie korzyści ekonomiczne wynikające z tych inwestycji. Jednak gdy firma przeznacza środki na badania nad nowymi technologiami, prywatne korzyści (ang. private benefits), czyli jej przyszłe zyski, stanowią tylko część ogólnych korzyści społecznych związanych z tą aktywnością. Korzyści społeczne (ang. social benefits) innowacji są równe sumie wartości wszystkich pozytywnych efektów zewnętrznych związanych z nową technologią lub produktem, na których mogą skorzystać inne przedsiębiorstwa lub społeczeństwo jako całość, oraz wartości prywatnych korzyści otrzymywanych przez przedsiębiorstwo, które opracowało nową technologię, dobro lub usługę. Pozytywne efekty zewnętrzne (ang. positive externalities) są korzystnymi efektami ubocznymi działalności konkretnego podmiotu (osoby, przedsiębiorstwa, organizacji non-profit lub państwa) uzyskiwanymi bezpłatnie przez strony trzecie. Jeśli udało ci się wygospodarować czas i posprzątać pokój w akademiku poza kolejnością, to oczywiście masz w związku z tym pewną korzyść (przebywasz w czystym wnętrzu), ale jednocześnie skutkiem ubocznym twojej aktywności jest uporządkowana przestrzeń twoich współlokatorów. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dlaczego sektor prywatny nie inwestuje dostatecznych środków w innowacje | null | m00054 | Dlaczego warto inwestować w kapitał ludzki? | Działalność inwestycyjna, niezależnie od tego, czy pieniądze wydatkowane są na wybudowanie nowej fabryki, zakup samolotów czy opracowanie nowego leku na raka, wiąże się z akceptacją mniejszego lub większego ryzyka. Wydatkując środki, przedsiębiorstwo nie ma przecież żadnej pewności, że korzyści związane z przeznaczonymi na projekt nakładami zmaterializują się w zakładanej wysokości, ani nawet czy w ogóle jakiekolwiek korzyści związane z konkretną inwestycją się pojawią. (Niektóre zakłady przemysłowe umieszczają obok budynków fabrycznych „cmentarzyska idei”, czyli symboliczne miejsca spoczynku pomysłów, które na etapie inwestycji wydawały się fantastyczne, ale nie przyniosły spodziewanych albo wręcz żadnych korzyści). Podobnie jest z inwestycjami w edukację, czyli w kapitał ludzki. Młode osoby wraz ze swoimi rodzinami przez wiele lat inwestują znaczne ilości czasu i pieniędzy w edukację. Wynika to z faktu, że podzielają one dość powszechne w społeczeństwie przekonanie, że wyższy poziom wykształcenia przyczynia się do zwiększenia przyszłej produktywności i w efekcie pozwala osiągać wyższe zarobki. Czy ta inwestycja w edukację naprawdę się opłaca? |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dlaczego sektor prywatny nie inwestuje dostatecznych środków w innowacje | null | m00054 | Inne przykłady pozytywnych efektów zewnętrznych | Chociaż technologia może być najbardziej widocznym przykładem pozytywnego efektu zewnętrznego, nie jest jedynym. Na przykład szczepienia (zarówno te obowiązkowe, z kalendarza dla dzieci, jak i dobrowolne, np. przeciwko koronawirusowi) chronią nie tylko osobę, która przyjęła szczepionkę, ale mają pozytywny efekt uboczny w postaci ochrony innych osób (np. tych, które z uwagi na przeciwwskazania medyczne nie mogą się zaszczepić), korzystających z tzw. odporności populacyjnej. Modernizacja i renowacja (czasami wystarczy po prostu odmalowanie elewacji bądź troska o ogród) kilku domów w sąsiedztwie nie tylko zwiększa wartość tych konkretnych nieruchomości, ale korzystnie wpływa na ceny wszystkich domów w okolicy. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dobra publiczne | null | m00055 | Definicja dobra publicznego | Ekonomiści mają ściśle określoną definicję dobra publicznego i – co warto podkreślić szczególnie mocno – nie wszystkie dobra i usługi finansowane ze środków publicznych spełniają tę definicję. Aby zrozumieć cechy dobra publicznego, najpierw rozważmy zwykłe dobro prywatne, takie jak kawałek pizzy. Kawałek pizzy charakteryzuje się tym, że może go zjeść tylko jedna osoba. Jeśli zje go Lucyna, nie może tego zrobić Ludwik. I na odwrót. Oczywiście mogą się tym kawałkiem pizzy podzielić, ale jeśli konkretny kęs zostanie połknięty przez Ludwika, Lucyna nie będzie go już w stanie włożyć do ust. Dodatkowo, kawałek pizzy to produkt łatwy do zidentyfikowania i wyodrębnienia. Kupując kawałek pizzy, łatwo stwierdzić, co w istocie nabywamy i nikt, kto nie zapłaci za pizzę, nie może wejść w jej posiadanie (chyba że dostanie ją od innej osoby, ale ona przecież wcześniej musiała za placek zapłacić). |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dobra publiczne | null | m00055 | Problem gapowicza w przypadku dóbr publicznych | Prywatnym firmom trudno jest wytwarzać dobra publiczne i zarabiać na ich sprzedaży. Jeśli w przypadku danego dobra lub usługi nie ma możliwości wykluczenia kogokolwiek z jego konsumpcji (lub generuje to gigantyczne koszty), jak np. w przypadku obrony narodowej, to w jaki sposób przedsiębiorstwo może obciążyć ludzi opłatą za dostarczony produkt? |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dobra publiczne | null | m00055 | Rola państwa w finansowaniu dóbr publicznych | Kluczowym elementem w zapewnieniu finansowaniu dóbr publicznych jest znalezienie sposobu na wymuszenie wniesienia opłaty przez wszystkich beneficjentów, co zapobiegnie pojawieniu się problemu gapowicza. Jednym z takich sposobów może być finansowanie dóbr publicznych poprzez system podatkowy. Opłacanie podatków ma charakter przymusowy, w związku z czym – jeśli społeczeństwo zdecyduje się na finansowanie jakiegoś dobra publicznego z podatków – może wyeliminować problem gapowicza, nakładając na wszystkich swoich członków prawny obowiązek wnoszenia opłat. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Dobra publiczne | null | m00055 | Wspólne zasoby i „tragedia wspólnego pastwiska” | Tak jak to już zaznaczyliśmy wcześniej, poza czystymi dobrami publicznymi (miejski park) i dobrami prywatnymi (kawałek pizzy) możemy również mówić o mieszanych dobrach publicznych. Charakteryzują się one rywalizacyjnym charakterem konsumpcji, ale nie istnieją sposoby pozwalające wykluczyć kogokolwiek z konsumpcji takiego dobra, jeśli jest ona w jego kontekście w ogóle dopuszczalna. Przykładem niech będą ławice ryb (np. dorsza) na atlantyckich wodach międzynarodowych. Ponieważ każdy trawler rybacki ma prawo poławiać dorsza na wodach międzynarodowych, rybę tę możemy traktować jako dobro, z konsumpcji którego nikogo nie da się wykluczyć. Jednocześnie połowy mają charakter rywalizacyjny. Każda ryba wyłowiona np. przez statek portugalski nie zostanie złapana przez rybaków z Francji lub Kanady. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Fuzje przedsiębiorstw | null | m00056 | Współczynnik koncentracji | Urzędy regulacyjne od dziesięcioleci zmagały się z problemem pomiaru stopnia siły monopolowej przedsiębiorstw działających w danej gałęzi gospodarki. Początkowo stosowano współczynniki koncentracji (ang. concentration ratio), które mierzą łączny udział w rynku (lub procent całkowitej sprzedaży gałęzi) największych przedsiębiorstw na nim działających (zwykle od czterech do ośmiu). Aby dowiedzieć się, w jaki sposób rosnąca koncentracja rynku może przekładać się na nieefektywność gospodarowania, zapoznaj się z [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Fuzje przedsiębiorstw | null | m00056 | Indeks Herfindahla-Hirschmana (HHI) | Współczynnik koncentracji to stosunkowo proste narzędzie, pokazujące tylko niektóre aspekty stopnia koncentracji produkcji lub sprzedaży w analizowanej gałęzi. Rozważmy teraz przykład dwóch branż, w których współczynnik koncentracji czterech przedsiębiorstw wynosi 80. Jednak w pierwszej gałęzi każda z pięciu firm kontroluje po 20% rynku, podczas gdy w drugiej największe przedsiębiorstwo kontroluje aż 77% rynku, a wszystkie pozostałe – po 1%. Chociaż współczynniki koncentracji czterech przedsiębiorstw są identyczne w obu branżach, znacznie większe zainteresowanie urzędu antymonopolowego powinna budzić ta druga, gdyż pomimo pozornej konkurencji, największe przedsiębiorstwo jest w niej faktycznym monopolistą (ma swobodę ustalania cen). |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Fuzje przedsiębiorstw | null | m00056 | Nowe kierunki polityki antymonopolowej | Zarówno współczynnik koncentracji, jak i Indeks Herfindahla-Hirschmana mają pewne wady. Po pierwsze, opierają się na założeniu, że analizowana gałąź jest dobrze zdefiniowana, a jedyne pytanie dotyczy podziału produkcji pomiędzy działające w jej ramach podmioty. Po drugie, wykorzystują domniemanie, iż warunki konkurencji w różnych gałęziach są do siebie na tyle podobne, że do podjęcia decyzji o zgodzie na ewentualną fuzję lub przejęcie (czyli do oceny wpływu tego typu transakcji na intensywność konkurencji w danej branży) wystarczy znajomość jednej z dwóch miar koncentracji produkcji rynkowej. Jednak te założenia nie zawsze (a szczerze mówiąc, raczej rzadko) są prawdziwe. W odpowiedzi na te problemy urzędy antymonopolowe w ciągu dwóch ostatnich dziesięcioleci zmieniły swój sposób postępowania. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Regulacje monopolu naturalnego | null | m00057 | Możliwości regulacji monopolu naturalnego | Jaka jest zatem właściwa polityka ochrony konkurencji w gałęziach, w których działają monopole naturalne? [link] pokazuje przypadek monopolu naturalnego z krzywą popytu rynkowego, która przecina malejącą część krzywej kosztu przeciętnego (ang. average cost curve). Punkty A, B, C i F reprezentują cztery główne sposoby regulacji działania monopolu naturalnego. Odpowiednie dane zawiera [link]. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Regulacje monopolu naturalnego | null | m00057 | Regulacja cen oparta na kosztach a regulacje wykorzystujące ceny maksymalne | Organy regulujące działalność przedsiębiorstw użyteczności publicznej (czyli najczęściej naturalnych monopoli) przez wiele dziesięcioleci stosowały podejście oparte na koszcie przeciętnym, czyli – wykorzystując przykład z punktu powyżej – wskazywały przedsiębiorstwom wielkość produkcji i cenę opisaną punktem F na [link]. Obliczano koszt przeciętny produkcji dla przedsiębiorstw wodociągowych lub energetycznych, dodawano kwotę odpowiadającą normalnej stopie zysku oczekiwanego przez przedsiębiorstwo i na tej podstawie ustalano cenę dla konsumentów. Ta metoda była znana jako regulacja cen oparta na kosztach (ang. cost-plus regulation). |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Problem niedoskonałej informacji i asymetrii informacji | null | m00058 | Rynek tandety i inne przykłady niedoskonałej informacji | Spróbujmy postawić się w sytuacji Marka, który zastanawia się nad kupnem używanego samochodu. Załóżmy, że Marek nie ma bladego pojęcia, jak działa silnik spalinowy, w związku z czym nie będzie w stanie zorientować się w ewentualnych usterkach. Jest gotów zainwestować swój czas w czytanie raportów konsumenckich lub sprawdzanie stron internetowych zawierających informacje o markach i modelach używanych aut oraz ich cenach. Mógłby również zapłacić mechanikowi za sprawdzenie wozu, który mu się spodoba. Jednak nawet poświęcając pieniądze i czas na zbieranie informacji, Marek nadal nie może być absolutnie pewien, że kupi używany samochód w dobrym stanie. Wie, że może nabyć auto, pojechać nim do domu, używać przez kilka tygodni i dopiero wtedy odkryć, że jego samochód to „tandeta” (angielskim terminem określającym taki produkt jest *lemon*, czyli cytryna, ze względu na to, że w starych automatach hazardowych, tzw. jednorękich bandytach, cytryny oznaczały przegraną). |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Problem niedoskonałej informacji i asymetrii informacji | null | m00058 | Jak niedoskonała informacja może wpłynąć na cenę i ilość w stanie równowagi rynkowej? | Niedoskonała informacja może zniechęcić zarówno kupujących, jak i sprzedających do dokonania transakcji rynkowej. Nabywcy mogą nie chcieć uczestniczyć w wymianie, nie będąc w stanie sprawdzić jakości tego, co kupują. Z kolei sprzedawcy produktów wysokiej lub średniej klasy mogą być nieskorzy do udziału w transakcji z powodu trudności z udowodnieniem jakość oferowanych przez nich dóbr lub usług; w takiej sytuacji kupujący nie będą chcieli zapłacić wyższej ceny, nie mając gwarancji jakości nabywanych towarów. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Problem niedoskonałej informacji i asymetrii informacji | null | m00058 | Jak cena zmienia postrzeganie jakości produktów w warunkach niedoskonałej informacji? | W obliczu niedoskonałej informacji nabywca często uważa, że cena odzwierciedla jakość produktu. Na przykład kupujący, nawet jeśli nie jest ekspertem znającym się na elektronice i motoryzacji, może założyć, że droższy samochód lub gadżet elektroniczny muszą reprezentować wyższą jakość. Pomyśl o drogiej restauracji, w której jedzenie musi być dobre, bo jest drogie, lub o sklepie, w którym ubrania muszą być stylowe, ponieważ dużo kosztują. Albo o galerii, w której wystawa musi być świetna, skoro ceny biletów są wysokie. Jeśli zatrudniasz prawnika, możesz przypuszczać, że pobierający 400 zł za godzinę jest lepszy od tego, który życzy sobie tylko 150 zł. W takich przypadkach cena może być sygnałem jakości. Zwróć uwagę, że ten mechanizm działa tylko wówczas, gdy trudno jest obiektywnie ocenić jakość produktów. Cóż to bowiem znaczy świetna wystawa lub stylowe ubranie? Chcemy wierzyć, że płacimy za dane dobro wysoką cenę, bo ma ono wysoką jakość. Być może jest jednak tak, że pewne specyficzne produkty mają wysoką jakość, bo klienci bardzo dużo za nie płacą (najlepszym przykładem tego mechanizmu są dzieła sztuki, szczególnie nowoczesnej). Jeśli jednak potrafimy ocenić jakość konkretnego produktu (np. chleba), wtedy cena nie będzie dla nas sygnałem odzwierciedlającym jego jakość. Tyle że w tej sytuacji nie będziemy mieć do czynienia z niedoskonałą informacją. |
Mikroekonomia – Podstawy | Zawodność rynku – państwo a biznes | Problem niedoskonałej informacji i asymetrii informacji | null | m00058 | Mechanizmy zmniejszające ryzyko związane z niedoskonałą informacją | Jeśli sprzedajesz dobra takie jak antyki lub używane samochody, gdzie niedoskonała informacja może stanowić problem, jak możesz zachęcić potencjalnych nabywców do zawarcia transakcji? Z kolei gdybyś kupował towar w warunkach niedoskonałej informacji, co mogłoby cię skłonić do dokonania zakupu? Nabywcy i sprzedawcy na rynku dóbr wykorzystują reputację, a także gwarancje, rękojmie i umowy serwisowe do zagwarantowania określonej jakości produktu. Na rynku pracy wykorzystywane są świadectwa, licencje i certyfikaty zawodowe pokazujące kompetencje, wiedzę i umiejętności pracowników, zaś na rynku kapitału finansowego poręczyciele i zabezpieczenia majątkowe stanowią częściową gwarancję uniknięcia kosztu nieprzewidzianych szkodliwych zdarzeń. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw | Wprowadzenie do rozdziału | null | m00059 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw | Zmiany klimatu i ich negatywne konsekwencje | null | m00060 | ||
Mikroekonomia – Podstawy | Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw | Sposoby reakcji na zagrożenia związane z ryzykiem klimatycznym | null | m00061 | Adaptacja przedsiębiorstw do zmian klimatu | Dostosowanie przedsiębiorstw do zachodzących zmian klimatu jest kompleksowym i często długotrwałym procesem polegającym na antycypowaniu spowodowanych nimi ograniczeń oraz nowych możliwości. Adaptacja wymaga pogłębionej refleksji nad kluczowymi kwestiami, takimi jak: zarządzanie zasobami produkcyjnymi, sam proces wytwarzania czy też reakcje i zachowania partnerów biznesowych, ze szczególnym uwzględnieniem dostawców i klientów. Może również prowadzić do identyfikacji nowych ścieżek rozwoju poprzez dostosowanie produktów i usług do dynamicznie zmieniającego się otoczenia. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw | Sposoby reakcji na zagrożenia związane z ryzykiem klimatycznym | null | m00061 | Adaptacja w praktyce – od czego zacząć? | Pierwszy krokiem do podjęcia działań adaptacyjnych w przedsiębiorstwie jest przeprowadzenie bilansu emisji gazów cieplarnianych. Umożliwi on lepsze oszacowanie i monitorowanie śladu węglowego oraz zarządzanie emisją w czasie. |
Mikroekonomia – Podstawy | Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw | Zrównoważony ład korporacyjny i ESG | null | m00062 | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1491–1763 | 1491–1607 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1491–1763 | 1607–1763 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1763–1800 | 1763–1789 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1763–1800 | 1789–1800 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1800–1844 | 1800–1828 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1800–1844 | 1828–1844 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1844–1877 | 1844–1860 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1844–1877 | 1860–1877 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1877–1898 | 1877–1898 | null | null | ||
Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness | 1898–1945 | 1898–1919 | null | null |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.